Elektronik postama gelen okuyucu iletilerimin birinde lise öğrencisi genç arkadaşlarım, kitap incelemesi yaparken, yahut bir film, tiyatro oyunu vb. neleri örnek aldığımı veya bunu gerçekleştirirken nelere dikkat edilmesi konusundaki görüşümü rica etmişler. Onlar adına yararlı olabileceğimi düşündükleri ve böylesi farklı bir ileti gönderdikleri için öncelikle teşekkür ediyorum. Genç arkadaşlarıma yararlı olabilmek umuduyla birkaç küçük tavsiyede bulunmak, en azından ben neleri kriter alıyorum paylaşmak istedim. Umarım sorularına cevap olur...

Metni değerlendirmeli
Bir kitabı incelemek veya  oyunu vb. elinizdeki roman metninin ya da oyun tekstinin özetini çıkarmak değildir. Metni her yönüyle değerlendirmek gerekir. Öncelikle incelediğiniz konu ya da kitap hakkında bir yargınız oluşmalı ki, esere layık bir değerlendirme yazabilesiniz. Bunun için bazı ipuçları ya da doneler oluşmalı. Ön fikir vermekten çekinmemelisiniz. Düzgün bir inceleme her seferinde dikkatli ve hazımlı bir okuma gerektirir ki, aklınızda belli bir yargı oluşsun. Çünkü her kitap kendi içerisinde bir konu bütünlüğüne hâkim olmalıdır.

Tahlil ve tanıtım
Bu söylemi her oyun, her film, her senaryo diye genişletebiliriz. Size göre iyi mi, kötü mü, anlamlı ya da anlamsız mı yoksa ikisinin arasında mı şeklinde bir açıklamanız olmalıdır. Çünkü sizi takip eden okuyucunuz için yorumunuz önemlidir. Kişiler sizden  “Bu kitabı neden okumalıyım? Yahut bir oyun tanıtımınızda neden izlemeliyim?” sorusuna kendince yanıt vermiş olmanızı bekler. Öncelikle tahlil, tanıtım ya da incelemeniz, seçim yapılabilmesi için belirleyici olacaktır. Bu kriter de sizin sorumluluğunuzu hem okuyucuya, hem de eserin emekçisine karşı daha da artırır. İtinalı olmak zorundasınızdır. Ancak kitap ya da bir oyun için yazılması gereken tanıtım veya tespit yazınız, “Harika”, “Berbat”, “Çok kötü” yahut “Çok iyi” gibi basit ifadelerden oluşmamalı.

Doğru tahlil
Doğru tanıtımda örnekleme, alıntılar veya içeriği anlatan kısa önsözler önemlidir. Doğru tahlilde konuyla ilgili karşılaştırmalar, açıklayıcı benzer örnekleme ve incelemeler sunulabilir. Eğer bir eleştirmenseniz ve eleştiri yazıyorsanız, her şey sizin için önemli olanın ne olduğuna göre değişir. Tabii güçlü bir eleştiri için de içi dolu, akılcı savunucularınız olmalı ve konuya hakim olmanız da önemlidir.

Üslûbun önemi
Örneğin, okunan kitapta gözünüze çarpan herhangi bir yetersizliğe dikkat çekmeniz büyük ihtimalle okuyucu için yararlı olacaktır. Ancak bu zayıf yönü dahi övgülerin arasına sıkıştırmayı başarmalı, olumlu ya da olumsuz yorumları harmanlayarak sunmalısınız. Yoksa okuyucu için ikna edici bir yazı ortaya çıkmaz. Herkesin üslûbu kendinedir. Kitap değerlendirirken kendinize göre belli standartlarınız, kurallarınız olmalı ve hep aynı ölçütlerden yola çıkmalısınız.

Güçlü ve anlaşılır
Kitabı iyi ya da kötü yapan temel nokta nedir? Yazarın dili nasıl kullandığı mı, kurgusu mu, türü mü, bunlar önemlidir. Örneğin, konu bir film incelemesi ise, o zaman da oyunculuk, senaryo, kostüm, metnin dili, zaman, mekân buluşması vb. şeylere dikkat edilmelidir. Diyelim ki, bir şiir kitabı inceliyorsunuz ve yazarın kafiye konusunda uzman olduğunu söylediniz, bunu kanıtlamak için doğrudan kitaptan alıntılar yapmalı, örnekler vermelisiniz ki, okuyucunun kafasında somut düşünceler oluşsun, değerlendirmeniz ikna edici olsun. Bu kriterler göz önüne alındığında hem tanıtımınız güçlü ve anlaşılır olur, hem de sizi takip eden okuyucunuz için çalışmanız bir anlam bütünlüğü kazanır.
Bol kitaplı günler diliyorum.