Bir önceki yazımda, Nişancızâde’nin Mir’at-i Kâinat’ından aktardığım kısa pasaj ile aşağıda sunacağım, İslâm-öncesi dönemdeki Altay Türkleri’nin mitolojisindeki Ywer-Altı tasavvurunu kıyas edince, böyle bir deforme İslâm anlayışına niçin “mitoloji” dediğim daha iyi anlaşılacaktır umudundayım:
Altaylılar’da “Yer-Altı”, dokuz katlı bir dünyadır[1]. Yakutlar’da da olduğu gibi, bâzı Altaylı halkların inanışlarına göre, Yer-Yüzü’nden Yer-Altı’na doğru açılan bir kapı vardır ki buna “Dünyanın Bacası” adı verilirdi[2]. Onlar, “Çin Yer” (Hakikî Yer) dedikleri arzın altındaki bu mıntıkaya “Altıngı Oroon” (Alttaki Mahal) ya da, “Alıs-Yer” (Uzak Yer) derler ve tamâmiyle karanlık bir dünya olarak tasvîr ederlerdi[3]; burası mutlak anlamda zulumat dünyası idi, öyle ki, kendine mahsus bir “kara güneş” i dahi vardı. Bu kara dünya, tamâmiyle insanlar için zarar vermeye çalışan kötü ve habîs ruhlarla dolu idi. Altaylılar, bunların hepsini birden “Tümangi Tus” (Aşağı Dünya)[4] olarak isimlendirirler ki bu “düşman kuvvetler”, insanlara her türlü mel’aneti yapmayı şîar edinmiş bu şer kuvvetleri, “acaip şekilli cinler, kuğuya benzer bakireler, Ayna, Körmös, Etkar ve Yaman Üsüt” lerden oluşur. Bütün bu mel’unlar ordusunun başında da “Erlik Han” (veya Erklik Han) bulunurdu... Yer-Altı dünyasının ilâhı, kapkaranlık bir sarayda ikamet eden, günahkâr ruhların başbelâsı, kapkara bir odada, kapkara bir taht üzerinde oturan, eli kara, yüzü kara, gözü dahi kara, yüzü kana bulanmış - ve günümüzde Kmmeryalı yenilmez savaşçı Conan’ın mâceralarının başkahramanlarından - Erlik Han... Erlik’den daha aşağıda günahkârların makamı olan “cehennem” bulunur. Altaylılar ondan çok korkarlar; zîra onun muhatabı olmak tam bir felâkettir. Ancak Erlik sâdece cehennemlik ruhları cezalandırmakla iktifa eden birisi değildir; O, emrindeki kötü ruhları seferber ederek, insanların ve hayvanların üzerine envâı türlü hastalık ve fukaralık da salar; hamile kadınlara doğum yaptıkları sırada musallat olur[5].
Ben bu ikisinin arasında bir fark göremiyorum; ya siz?
Başka mitoloji misâlleri de verilebilir kuşkusuz; ancak, fikrimce, maksat hâsıl olmuş olsa gerektir, netîcede mitoloji mitolojidir, velev ki İslâmî (?) dahi olsa, hepsi aynı kapıya çıkar.
Şüphesiz Nişancızâde, çağının İslâm-Türk düşüncesinin tek başına temsilcisi değildi; değildi ama, sonuçta, belirli bir te’sîr sâhası olan bir görüştü bu ve daha ve kökten farklı bir müsbet görüş yeşerip kök salmış olaydı, elbet de âkıbetimiz böyle olmazdı. Onun için, İslâm’a daha fazla yaklaştığını sandıkça O’nun rûhundan kopan ve koptuğu için de O’ndan uzaklaşan bu sakat zihniyetin, ideal bir müslümanın yaşayacağı dünya tasavvuru da aslında Batı’nın yakasını kurtarmağa çalıştığı Kilise’nin dünya tasavvuruna yaklaşmaktaydı: İdeal bir müslüman bu dünyaya ne kadar az temas ederse indallahta da o kadar makbûl olacaktır. İşte felâketin müsebbibi olan defolu zihniyet! Çünkü dünya kötü ise, onun ilmi de değersizdir, malı da; ideal müslüman için servet, dünya malı, dünya gücü değersiz olduğu gibi, dünya ilmi de değersizdir. Göklerde uçan, göğsünde buzlu güğümleri kaynatan, aynı ânda kırk yerde bulunma mârifetini hâiz, kerâmetleri Hz. Peygamber’in mûcizelerini kerrât ile aşan mitolojik evliyaların bolluk ortamında, fizikçilere, matematikçilere “âlim” sıfatının lâyık görülmesi beklenemezdi her hâlde - çünkü bunlar basit “âlet ilmi” sayılır - ve hâl böyle olunca da, adım başı bir tekkenin bulunduğu Âsitâne’de bir tâne matematik enstitüsüne, fizik enstitüsüne rastlanılamaz  olur hâliyle. 
[1] Wilhelm Radloff., Sibirya’dan (Seçmeler)., Çeviren: Prof. Dr. Ahmet Temir.
[2] Bahaeddin Ögel., Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar)
[3] Bkz: A. V. Anohin., “Yerin Ve İnsanların Yaradılışı Hakkında Efsaneler”., Abdülkadir İnan., Makaleler ve İncelemeler (Cild: I)
[4] W. Radloff., a.e., s.224, pr: 1
[5] W. Radloff., a.e., s.224, pr.1-2