Bugünkü Yazarlar Tüm Yazarlar
Muhiddin NALBANTOĞLU

Muhiddin NALBANTOĞLU

Paralarımızda Milli Tarihimiz

Yeni çıkacak olan Türk paralarına çok güzel bir kararla Türk büyüklerinin resimleri konuluyor. Büyük bir vefa duygusunun eseri olan kararı alkışlarız. Dünya çapında büyük Türk dahileri arasında ünlü bestekârımız Mustafa Itri Efendi de yer almış bulunuyor. Itri Türk musikisinde en büyük inkılabı yapmış büyük bir dehadır. Rahmetli büyük şairimiz Yahya Kemal Beyatlı “Türklerin medeniyette en ileri olduğu saha milli musikimizdir” derdi.


Itri Efendi kimdir?
En büyük Türk bestecilerinden biridir. İstanbulda doğdu. Klasik öğretim gördü. Müzikte üstadı Hafız Post’tur. Büyük hattat ve şair Siyahi Ahmet Efendi’den (ölümü: 1697) yazı öğrendi. IV. Sultan Mehmet devrinde (1648 - 1687) “Fasl-ı Hümayun” da hanendelik etti; Enderun’da (Saray Üniversitesinde) müderris oldu. IV. Mehmet gibi devrin daha bir çok büyüklerini gerçek müzik dehası ile büyüledi. Takdirkârları arasında, kendisi de besteci olan Kırım Hanı Selim Giray da vardır. Ölümünde,  esirciler kahyalığında bulunuyordu. Bu ödevi kendisi hükümdardan istemişti. Esir ticaretiyle uğraşan Itri, devrinin pek namlı çiçekçisi, meyva yetiştiricisiydi. Hattat olarak da tanınmıştır; hele talik yazıda başarı gösterdi. “Itri” mahlasıyla yazdığı şiirleri, muammaları, hatta hece vezniyle türküleri vardır. Bunlardan bazılarını da bestelemiştir.
Mevlevi tarikatine kapılananlardan olan Itri, hanende ve neyzendi. Dini ve dindışı binden çok eser bestelemiştir. Nota kullanılmaması yüzünden bugün bestelerinden elimizde bulunanlarının sayısı 41’den ibarettir. Yüzlerce bestesinin güftesi elimizdeyse de besteleri unutulmuştur.
Itri’nin bugün elde bulunan dini eserleri şunlardır:
Irak Kurban Bayramı Tekbiri, Dilkeş Haveran Cuma Salatı, Segah Salat-ı Ümmiye, Segah Mevlevi Ayini, Nühüft Tevşih, Nühüft İlahi, Rast Tevşih, Rast Naat. Bu eserler, yüzyıllardan beri İslam dünyasının camilerinde okunmaktadır. En ünlüleri Kurban Bayramı Tekbiri, Salat-ı Ümmiye, Rast Naatt’tır. Bunlar bütün müzik ölçülerine göre dünya çapında şaheserlerdir. Rast Naat’ın güftesi Hz. Mevlana’nındır: “Ya Habibu’llah Resul-i Halik-ıy yek-ta tü-yi” (Ey Tanrı’nın Sevgilisi, Tek olan Allah’ın peygamberi sensin) Bu muhteşem eserin bütün Mevlevi ayinlerinden önce okunması adettir.
XVII - XVIII. yüzyılların şüphesiz en büyük bestecisi olan Itri’nin dindışı eserlerinin başında güftesi Şirazlı Hafız’ın olan Neva makamındaki şu “Kar” ı gelir: “Gül - bün i ıyş midemed, sakı-gül-izar kü?” (eğlence bahçesi yetişip yeşermekte, gül yanaklı sakı nerede?) Güftesi Nef’i’nin olan şu Segah Yürük Semai’si de pek tanınmıştır: “Tuti-i mu’cize-guyem, ne desem laf değil”. Elimizdeki dindışı eserleri arasında dördü yalnız saz eseridir (3 Peşrev ve 1 Saz Semaisi). Diğerleri güfteli parçalar yani söz  eserleridir. Bunlar Neva değişmeli Nim - Sakil Kâr, Arazbar Muhammes Kâr, Mahur Çenber, Bayati Çenber Rehavi Berefşan, Acem Fahte Nakış, Hisar Devr-i Kebir, Neva Zencir, Rahatülervah Zencir, Pençgah Çenber ve Fer, Isfahan Zencir, Bestenigar Ağır Darb-ı Fetih, Dügah Hafif, Buselik Hafif, Nikriz Muhammes Besteler ile çeşitli semailerdir.
Yahya Kemal, 1940’ta yazdığı “Itri” adlı şiiriyle büyük besteciyi kudretle canlandırmıştır. Ayrıca değerli tarihçimiz ve musiki üstadı Yılmaz Öztuna’nın Itri hakkında muhteşem bir eseri yayımlanmıştır.


Yahya Kemal’in “Itri” şiirinden

Büyük Itri’ye eskiler derler
Bizim öz müsikimizin piri:
O kadar halkı sevk edip yer yer,
O şafak vaktinin cihangiri
Nece bayramların sabah erken,
Göğü top sesleriyle gürlerken
Söylemiş saltanatlı Tekbiri
Ta Budin’den, Irak’a Mısr’a kadar
Fethedilmiş uzak diyarlardan,
Vatan üstünde hür eser rüzgâr
Ses götürmüş tütün baharlardan.
O deha öyle toplamış ki bizi,
Yediyüz yıl süren hikayemizi
Dinlemiş ihtiyar çınarlardan
Musikisinde bir taraftan din,
Bir taraftan bütün hayat akmış;
Her taraftan, Boğaz o şehr-ayin
Mavi Tunca’yla gür Fırat akmış.
Nece seslerle, gök ve yerlerimiz
Hüznümüz şevkımız zaferlerimiz,
Bize benzer o kainat akmış

Yazarın Diğer Yazıları