Makine Mühendisleri Odasınca her ay çıkarılan sanayinin sorunları bülteninin 50’ncisini “Bir yılını dolduran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde ekonomik kriz ve sanayi” konusuna ayırdı. Yeni sistemin patlak veren krizi yönetmedeki yetersizliklerine vurgu yapılan analizde, özellikle sanayinin son bir yılda yaşadığı kan kaybına dikkat çekildi. Raporda inşaata girdi veren sektörler ile dayanıklı tüketim malları üreten sektörlerde sert üretim düşüşlerinin yaşandığı vurgulanırken bir yılda 230 bini bulan istihdam kaybına da dikkat çekildi.
MMO analizinde şu noktalara vurgu yapıldı:
BÜTÜN SEKTÖRLER OLUMSUZ
Birinci yılını dolduran Cumhurbaşkanlığı Sistemi, siyasette ve diplomaside olduğu kadar ekonomide de bir istikrar ortamı üretebilmiş değil. Ekonomide istikrarsızlık, giderek içine girilen kriz ortamı, bütün sektörleri olumsuz etkilemeye devam ediyor.
YABANCI KAYNAK GİRİŞİ HIZLA GERİLİYOR
İstikrarsızlıkla gelen erozyon, sanayi özelinde de yaşanıyor ve sanayi üretimi gerilediği noktalardan toparlanıp yeni bir büyüme patikasına oturamıyor. 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanı ve Milletvekili Genel Seçimlerini izleyen temmuz ayından itibaren dış kaynak girişinde sert düşüşler gözlendi. İlk dört aylar itibarıyla, 2016’da 7 milyar doları bulan, 2017’de 12.5 milyar dolara, 2018’de 19.5 milyar dolara yaklaşan yabancı kaynak girişi, 2019’un ilk dört ayında 2 milyar doların altında kaldı.
DOLARLAŞMA HIZLANDI
Girmeyen dış kaynak sonucu, içeride yaşanan güvensizliğin de etkisiyle “dolarlaşma” hızlandı ve döviz fiyatları büyük artışlar gösterdi. Her döviz fiyatındaki artış, bunu dengelemeye dönük TL faizlerindeki artışlar, büyük ölçüde ithal girdiye dayanan ve öz kaynak yerine borç kullanan sanayide beklenmeyen maliyet artışlarına, devamında da sanayici fiyatlarında yüksek artışlara yol açtı. Yurt İçi Üretici Fiyatları ya da sanayici fiyatları hızla artınca, bu artış tüketici fiyatlarına da yansıdı ve tüketici enflasyonu yüzde 20 basamaklarına yerleşti.
ÜRETİM DÜŞTÜ
Yükselen tüketici fiyatları, başta otomobil, beyaz eşya olmak üzere dayanıklı tüketim mallarının iç talebinde önemli gerilemelere neden oldu. İnşaat sektörüne girdi veren bu sektör, inşaattaki sert düşüş ve toparlanamamanın sonucu yüzde 22’ye yaklaşan önemli bir üretim düşüşü yaşıyor. Kağıt ve kağıt ürünü imalatında da yüzde 16’yı bulan düşüşü, iç satışlardaki ve ihracattaki gerilemenin etkisiyle otomotiv izliyor. Bu sektörde de üretim düşüşü nisan ayında yüzde 13’ü geçiyor. Yine inşaat sektöründen kaynaklı olarak ana metal sanayii (demir-çelik) 2018 Nisan’ına göre yüzde 12 gerilemiş görünüyor.
Otomotivin yanında onu tamamlayan plastik, lastik sektörü de gerileme içinde. Dayanıklı mallarda elektrikli cihaz, beyaz eşya sektörleri bu gerilemeye eşlik ediyor. Kimyasal ürünlerde de yüzde 5 ile yüzde 12 arasında değişen küçülmeler var. Gıda sanayiinde bile yüzde 5’e yakın üretim düşüşü dikkat çekici.
SANAYİ ÇALIŞANI İŞİNİ KAYBEDİYOR
Sanayi yatırımları gerilerken, iş bekleyen mühendisler dâhil birçok işsize, fabrikaların kapasite düşürmesi, kapanması gibi daralmalarla işini kaybedenler eklendi. 2018’in Mart ayında 5 milyon 618 bin olan sanayi istihdamı 2019 Şubat ayında 5 milyon 388 bine kadar düştü. Bu, aradaki sürede 230 bin sanayi çalışanının işsiz kalması anlamına gelmektedir.
ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEMDE RÜZGAR DAHA SERT ESECEK
Önümüzdeki dönemde, dış sermaye girişini artırabilecek bir politika duruşu henüz görünmediği gibi, ABD ile S-400 silah tedariki konusunda süren sürtüşme ve ABD’nin yaptırım tehditleri, Türkiye ekonomisini, dolayısıyla sanayisini yeni sert rüzgarlara muhatap edebilecektir. Hem sırtındaki döviz borç yükü hem de genelde yüksek borçluluk profiliyle bu sert rüzgarlara çok da dayanıklı görünmeyen sanayinin yakın geleceği endişe ile izlemektedir.
BUDAK: İYİYE GİDEN BİR ŞEY YOK
CHP Antalya Milletvekili Çetin Osman Budak, 24 Haziran 2018 seçimleri ile hayata geçen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin bir yıllık etkisini değerlendirdi. Cumhurbaşkanı ve Ak Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Parlamenter sistem istikrarı tehdit ediyor” diyerek rejimi değiştirdiğini hatırlatan Budak, “Tek adam rejimi halkın önüne getirirken, ‘karar alma süreci hızlanacak, ekonomi uçacak’ dediler. Bırakın uçmayı, ekonomi tam anlamıyla uçuruma sürüklendi ve hızla yere doğru çakıldı” dedi.
Budak'ın değerlendiremesi özetle şöyle:
* AKP Genel Başkanı, 24 Haziran seçimlerinden beş gün önce yaptığı konuşmada, “Bu kardeşinize yetkiyi verin faizle nasıl uğraşılır göreceksiniz” demişti. Faizde düşüş yerine gerek faizde gerekse kurda ciddi yükselişler yaşandı. Geçen bir yıl içinde sadece bir gecede (10 Ağustos 2018) TL’nin yüzde 10’dan fazla değer kaybettiği dönemler yaşandı. Mevduat faizi yüzde 30’u, kredi faizi yüzde 40’ı geçti.
* Yeni sistem istihdama da fayda sağlamadı. Son 1 yıl içinde işsiz sayısı 1 milyon 334 bin kişi artarak 3 milyon 210 binden, 4 milyon 544 bine yükseldi. Geniş tanımlı işsizlik oranı yüzde 22, gerçek işsiz sayısı ise 6 milyon 818 bin oldu. Her dört gençten birisi işsiz hale geldi.
* Geçen yıl 3. çeyrekte yüzde 1.8 büyüyen Türkiye ekonomisi, 4. çeyrekte yüzde 3, bu yılın ilk çeyreğinde ise yüzde 2.6 küçüldü.
* Mayıs ayı itibarıyla, ekonomik güven endeksi yüzde 17.3 azalarak 93.8 puandan, 77.5 puana geriledi.
* Son 11 ayda kur seviyesinin getirdiği tüm avantaja rağmen, 29 milyar 620 milyon dolar dış ticaret açığı verildi.
* 2018 Mayıs ayına göre satılan konut sayısı yüzde 31.25 azalarak 82 bin 252’ye geriledi.
* Vatandaş taşıt ve konut almaktan vazgeçti. Son 1 yılda konut kredisi yüzde 2.7, taşıt kredisi yüzde 17.8 azalırken, kredi kartı borcu yüzde 13.7, ihtiyaç kredisi yüzde 2.9 arttı.
* Firmalar son bir yılda sadece mevcut borcu yapılandırma ve batık şirketleri satın almak için kredi talep ettiler. Yatırım amaçlı kredi talebi eksiye düştü. Mayıs ayı itibarıyla son 1 yılda 108 bin 593 esnaf kepenk kapattı.
