14 Mayıs 2023 Pazar günü Cumhurbaşkanlığı ve 28'inci Dönem Milletvekili Seçimleri yapılacak. 60 milyon 697 bin 843 yurtiçi seçmen oy kullanacak. Oy kullanacak milyonlarca seçmen bulunduğu göz önüne alındığında çalışma hayatının da etkilenmesi kaçınılmaz görünüyor. Her seçimde olduğu gibi bu seçimde de seçim günü çalışılıp çalışılamayacağı, hangi iş yerlerinin faaliyetine devam edebileceği, işçilerin oylarını nasıl kullanacağı soruları gündemde.

Yüksek Seçim Kurulu, seçim günü ile ilgili düzenlemeleri duyurdu. Seçim günü kahvehane, kıraathane ve internet kafe gibi eğlence yerleri açılamayacak. Dolayısıyla sınırlamalar dışında kalan işyerlerinin faaliyetlerini sürdürmeleri önünde bir engel yok. Seçim günü olması nedeniyle işçilerin çalıştırılamaması gibi bir durum ya da yasak bulunmuyor. Hafta tatilini pazar günü olarak kullanmayan birçok işçi seçim günü de çalışmaya devam edecekler.

Oy kullanmak için işçilere izin vermek zorunlu mu?

Anayasamızın 67'inci maddesine göre; vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahip. 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşının seçme ve halk oylamasına katılma hakkı bulunduğunu hükme bağlıyor. Bir vatandaşın, seçme hakkını kullanması Anayasada ve ilgili mevzuatlarda bir ödev olarak karşımıza çıkıyor ve zorunlu tutuluyor. Oy kullanmaması durumda da cezai işlem Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenerek uygulanmaktadır.

YSK tarafından faaliyeti sınırlandırılmamış sektörlerde çalışan çok sayıda işçi mevcut. Marketlerde, alışveriş merkezlerinde, fabrikalarda, otellerde ve benzeri birçok iş yerinde seçim günü de faaliyet sürecek. Seçme ve seçilme hakkı ve konuyla ilgili mevzuat çerçevesinde işverenlerce işçilerinin oy kullanması için izin verilmesi gerekmekte.

İşçilere hangi sandıkta oy kullanacaklar ise oy kullanma ve gidiş gelişte geçecek süre gözetilerek, izin verilmesi yerinde olacaktır. İşveren tarafından iş organizasyonu içinde saatler belirlenebilir. İşin aksamaması için işçiler arasında bir sıra izlenebileceği gibi oy kullanabilmeleri için bölümler halinde işe geç gelmeleri veya işten erken çıkmaları sağlanabilir.

Oy kullanmaya izin verilmemesi durumunda

Öncelikle seçime katılmanın ve oy kullanmanın Anayasa ve ilgili yasa hükümlerine göre zorunluluk olduğu, oy kullanmamanın müeyyidesi bulunduğu gözden kaçmamalıdır. İşçiye oy kullanmak için izin verilmediğinde; işçinin yasaya göre yapması gereken bir ödevin engellenmesi durumu ortaya çıkacaktır.

Bu durumda da 4857 sayılı İş Kanunun 24'üncü maddesinde düzenlenen, işçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı tartışması doğacaktır. Nitekim, yasada işçiyi kanuna karşı davranışa özendirmek ya da sürüklemek derhal fesih nedenleri arasında sayılmakta.

Soru-Yanıt

* 1997 Ağustos ayında işe başladım. SGK girişim yapıldı. 1999 yılında bir çocuğum oldu. 2003 yılında ise ikiz doğum yaptım. Şu anda SSK'dan 4.950 günüm bulunmakta. 2016-2020 yılları arasında Bağ-Kur'dan silinen günlerim mevcut. Benim öğrenmek istediğim kaç gün doğum borçlanması yapmalıyım ve Bağ-Kur günlerimi ödeyeyim mi?

1.260 gün kuralı can yakabilir.

Terk edilen Bağ-Kur günlerini canlandırmanız/ödemeniz halinde Bağ-Kur emeklilik koşulları doğacaktır. Emeklilik koşulları belirlenirken, son yedi yılda en fazla hangi sigortalılık statüsünden gününüz varsa o sigortalılık statüsüne göre emeklilik koşulları belirlenmekte. Bu durumda son yedi yılda en fazla sigortalılık süresi 4/b Bağ-Kur olacağı için Bağ-Kur emekliliği gündeme gelecektir. Yine EYT kapsamında olduğunuz için yaş koşulu aranmayacak ancak 20 yıl 7200 gün koşuluna tabi olacaksınız. Gün koşulunu tamamlamak için beklemek zorunda kalacaksınız. Bu nedenle ihya yapmanız emeklilik tarihinizi geciktirecektir.

Diğer taraftan 4/a (SSK) emeklilik koşullarınız: 20 yıl sigortalılık süresi 54 yaş 5.975 prim ödeme gün sayısı. EYT yasası kapsamında olduğunuz için yaş koşulu aranmayacak. Sigortalılık süresi koşulunu da yerine getirmişsiniz. Geriye prim ödeme gün koşulu kalıyor. Eksik 1.025 gününüz var. Doğum tarihinden itibaren çalışılmayan 2 yıllık süre borçlanılabilecek. İkiz doğumlarda doğum borçlanması gün sayısı değişmiyor. İkiz doğumlar için farklı bir düzenleme yok. Yine 720 gün borçlanabilirsiniz. Bu durumda; her iki doğumdan dolayı 1.440 gün borçlanma hakkınız bulunmakta. Eksik gün sayınız kadar (1.025 gün) borçlanarak emeklilik olabilirsiniz. Doğum borçlanma tutarını ödeyip, ardından emeklilik başvurusunu yaptığınız takdirde; başvurunuzu takip eden aybaşından itibaren aylığa hak kazanacaksınız.

***

* Üç yıldır bizimle çalışan Özbek çalışanımız iş yerimizden ayrılarak ülkesine dönmek istiyor. Bizde çalıştığı sürede sigortasını tam olarak bildirdik. Kendisi, Türkiye'deki primlerini ülkesindeki sosyal güvenlik kurumuna götürebilir mi ya da primlerini iade alabilir mi?

Özbekistan ile Türkiye arasında imzalanmış sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmadığı için işten ayrıldıktan sonra kişiye prim iadesi ya da transferi yapılmamakta. Ancak toptan ödeme yolu bulunmakta.

Toptan ödeme yapılabilmesi için kişinin erkeklerde 60 yaş, kadınlarda ise 58 yaşı doldurması gerekmekte. Yaş koşulunun gerçekleşmesi ile Özbekistan'daki sosyal güvenlik kurumu aracılığıyla Türkiye'deki sosyal güvenlik kurumundan bu kişi için yazılı talepte bulunulması gerekiyor. Akabinde toptan ödeme yapılacaktır. Yapılacak toptan ödemeye sadece uzun vadeli sigorta kollarına ait işçi payları konu olmakta. İşveren paylarını toptan ödeme ile sigortalı tarafından alması olanaklı değildir.