YENİÇAĞ/Salim Yavaşoğlu
Türkiye’nin, Gazze ablukasının kalkması, resmi özür dilenmesi ve Mavi Marmara gemisinde katledilen 9 Türk vatandaşına tazminat ödenmesi şartlarından sadece biri yerine getirildi. İsrail, kurbanlar için bir futbolcunun transfer ücreti kadar yani 20 milyon dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Anlaşmayı, Başbakan Binali Yıldırım, “büyük başarı” olarak nitelerken İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Gazze’de abluka kalkmayacak” dedi.
Diplomatik savaş
İsrail’le ilişkiler, İsviçre Davos’ta 9 Ocak 2009’da düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’in Filistin hakkındaki sözlerini, “One minute” diye kesmesi, 31 Mayıs 2010’da bu ülkenin Gazze’ye insani yardım taşıyan 6 gemiyi uluslararası sularda basıp 9 Türk vatandaşını öldürmesiyle en düşük seviyeye indi. İlişkilerin düzeltilmesi için yapılan görüşmelerde İsrail’in dediği oldu. Anlaşmayı Başbakan Binali Yıldırım Ankara’da, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Roma’da aynı saatlerde açıkladı. Daha önce mart ve nisan aylarında Londra ve Cenevre’de buluşan Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu ile İsrail Başbakanı Netenyahu’nun özel temsilcisi Joseph Ciechanover önceki gün öğleden sonra uzlaşma metnine son şeklini vermek için bu kez İtalya’nın başkenti Roma’da bir araya geldi. Akşam saat 21.00’de tarafların uzlaşmaya vardığı bilgisine ulaşıldı. Türk ve İsrailli kaynaklar anlaşmaya varıldığını doğruladı. Kararı Başbakan Binali Yıldırım Ankara’da, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ise Roma’da aynı saatlerde açıkladı.
Yıldırım: Başarı
Mart 2013’te İsrail Başbakanı Netanyahu’nun, Tayyip Erdoğan’ı telefonla arayarak bu olaydan dolayı özür dilediğini anımsatan Yıldırım, şöyle dedi: “Böylece anlaşmaya giden yolda ilk adımı atmıştık. İkincisi Filistin’e, Gazze’ye uygulanan ambargoların hafifletilmesi. Diğeri de Mavi Marmara baskınında hayatını kaybeden vatandaşlarımıza tazminat ödemesi. Bu 2 husus da bu mutabakat metninde karar altına alınmıştır. Önümüzdeki cuma günü ilk gemimiz İsrail’in Aşdod Limanı’na 10 bin tonu aşkın insani yardım ile hareket edecektir. Dolayısıyla oradaki ambargo da Türkiye’nin öncülüğünde ortadan kalkmış oluyor. Gazze başta olmak üzere elektrik ve su ihtiyacının karşılanması için hemen çalışmalara başlanacak.”
Abluka kalkmadı
İsrail Başbakanı Netanyahu ise, İtalya’nın başkenti Roma’da yaptığı açıklamada şöyle dedi: “Türkiye ile anlaşmamız sonrasında da Gazze’ye uyguladığımız savunma amaçlı deniz ablukası devam edecek. Bu, bizim için en önemli güvenlik konusu. Bundan ödün vermeye hazır değildim. Bu, Hamas’ın güçlenmesine engel olmak için hayati öneme sahip. Bu şart, olduğu gibi kalacak.” Netanyahu sabah saatlerinde, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ile görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada ise, “Anlaşma önemli bir adım. İsrail ekonomisi üzerinde muazzam etkileri olacak. Bu sıfatı iyice tartıp kullanıyorum” demişti.
Davalar iptal edilecek
İsrail gazetesi Yediot Aharonot’un haber sitesi Ynetnews, Türkiye ile varılan bu anlaşmanın 8 temel unsurunu şöyle sıraladı: 1- İsrail ile Türkiye tam diplomatik ilişkileri yeniden tesis edecek, elçiler atanacak.. 2- Türkiye Gazze ablukasının kalkması taleplerini geri çekecek. Karşılığında İsrail, Türkiye’nin Gazze’ye yardımlarının İsrail tarafından denetlenmesinin ardından Aşdod limanı üzerinden Gazze’ye ulaşmasına izin verme sözü verecek. 3- İsrail, Türkiye’deki bir insani yardım fonuna yaklaşık 21 milyon dolar transfer edecek, bu para Mavi Marmara’da öldürülen 9 Türkiye vatandaşı ile yaralananların ailelerine aktarılacak. 4- Türkiye bir yasa çıkararak Mavi Marmara ile ilgili İsrailli askerlere açılmış tüm davaları iptal edecek. 5- Türkiye, Hamas’ın ülkeyi İsrail’e karşı faaliyetleri için bir üs olarak kullanmasını engelleyecek. 6- İki ülke askeri işbirliği ve istihbarat paylaşımını yeniden başlatacak. 7- İsrail’in doğalgazının çıkarılması ve dağıtılmasına imkân verebilecek bir boru hattı kurulmasıyla ilgili iki ülke görüşmelere başlayacak. 8- Anlaşmada Gazze’de 2014’ten beri kayıp olan İsrailli sivil Avera Mengiustu ve operasyonda öldürülen askerler Oron Shaul ve Hadar Goldin’in naaşlarının iadesine dair madde içermiyor. Ama Türk hükümeti Hamas’la görüşerek iadelerini sağlamayı vaat etti. İsrail anlaşmayla ilgili Rusya, Mısır, Yunanistan ve Güney Kıbrıs’ı bilgilendirdi.
Türkiye, Gazze’deki egemenliğe evet dedi
CHP Genel Başkan Yardımcısı Öztürk Yılmaz, İsrail’le yapılan anlaşmayı henüz görmediklerini belirterek, “Aşdod Limanı üzerinden mal sevkiyatı yapılması, İsrail’in Gazze üzerindeki egemenliğinin tanınması anlamına gelir” dedi. CHP’nin, Türkiye ve İsrail arasındaki ilişkilerin normalleştirilmesini desteklediğini belirten Yılmaz, süreçte hep Türkiye’nin ön şartlarının gündeme geldiğine işaret etti. “Özür vardı, henüz yazılı bir metin görmedik ama dilendiği söylendi” diyen Yılmaz, şöyle dedi: “Mavi Marmara Gemisi’nde hayatını kaybeden vatandaşlarımızın akrabaları için tazminat konusu vardı. Bir diğer konu da ablukanın kaldırılmasıydı. İsrail, Hamas’ın İstanbul’daki varlığına son verilmesi veya Hamas’ın İsrail’e dönük faaliyetlerinin sınırlandırılması istiyordu. İkincisi tazminatı kabul ediyorlardı ama kurbanların ailelerinin İsrail askerlerine karşı açmış olduğu davaların düşürülmesini istiyorlardı. Hatta yasal garanti istiyorlardı. En önemli konuları da Gazze’deki deniz ablukasının kaldırılmasına kesinlikle yanaşmıyordu. Mavi Marmara gemisinde hayatını kaybedenlerin yakınlarının, tazminatla yetinip yetinmeyeceği, dava açmak isterlerse hükümetin nasıl bir tavır takınacağı mutabakatla ilgili gelecek süreçte tartışılacak konulardan biri. Hamas konusu son derece kritik bir konu. Halid Meşal ile görüşmeleri oldu. Hamas’ın İsrail’e dönük faaliyetlerinin en azından durdurulacağı yönünde belli ki İsrail bir garanti almış gibi görünüyor. Bu süreç nasıl işleyecek onu da bilmiyoruz.”
Türkiye’nin hiçbir ülke ile ilişkilerinin donuk kalmasını veya kötü olmasını istemediklerini belirten Yılmaz, şöyle devam etti: “İsrail’e bu kadar ağır kelimeler kullanıldı, iç politika meselesi yapıldı, İsrail aleyhtarlığı, Filistin sempatisi oya tahvil edildi. ‘Üç şartımız vardı. Ablukaya gelince, ablukanın hafifletilmesiydi’ diyor. Biz ablukanın hafifletilmesini değil, ablukanın kaldırılmasını biliyoruz. Dolayısıyla orada bir geri adım var. Hamas’ın ofisleri konusunda nasıl olacak? El Fetih ile ilişkiler nasıl olacak? Filistinliler arasında uyum nasıl olacak?”
Özür kulaklarına fısıldandı
Saadet Partisi Genel Başkanı Mustafa Kamalak, Türkiye ile İsrail arasında yapılan anlaşmanın kabul edilemez olduğunu, bu anlaşmayla sadece Mavi Marmara şehitlerinin değil, bütün milletin hayal kırıklığına uğradığını söyledi. Kamalak, “Ülke olarak 3 vazgeçilmez çizgimiz vardı. İsrail Türkiye’den özür dileyecekti, dilemedi, herhalde özürü gizli toplantıda iktidarın kulağına fısıldadılar. Mavi Marmara şehitleri için tazminat ödenecekti, ödenmedi. Gazze’ye uygulanan ambargo kalkacaktı, kalkmadı.” dedi. İsrail’in Filistinlilerin temel insan haklarını kabul etmediğini, bu durumda İsrail ile bir anlaşma yapılamayacağını ileri süren Kamalak, şunları kaydetti: “Böyle bir anlaşma Mavi Marmara şehitlerinin kanı yerdeyken, Filistin’de İsrail hala zulme devam ederken yapılmamalıdır. Buna imza atanlar, tarih önünde ve millet vicdanında hesap veremeyeceklerini bilmelidirler.”
6 yıllık krizin kronolojisi
TÜRKİYE ile İsrail arasında 6 yılda kapıların açılmasına kadarki süreç şöyle gelişti:
“One minute”
22 Aralık 2008... İsrail Başbakanı Ehud Olmert, Ankara’ya gelerek Türk mevkidaşı Recep Tayyip Erdoğan’la görüştü. İki lider, Tel Aviv ile Şam arasındaki barış görüşmelerine arabuluculuk eden Türkiye’ninrolünü sürdürmesi konusunda anlaştı.
27 Aralık 2008... Olmert’in Ankara’da dönemin Başbakanı Erdoğan ile görüşmesinden sadece 5 gün sonra İsrail, Gazze’ye yönelik “Dökme Kurşun” operasyonunu başlattı. Çok sayıda sivilin hayatını kaybettiği operasyonu “insanlığa karşı işlenen ciddi bir suç” olarak tanımlayan Erdoğan, Olmert’in “ihanetine uğradığını”, İsrailli liderle bir daha görüşmeyeceğini açıkladı.
29 Ocak 2009... Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’nda “Gazze: Ortadoğu’da Barış Modeli” başlıklı panelde, İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres, İsrail’in Gazze saldırısının haklı olduğunu iddia edince Erdoğan, “One minute” diyerek araya girdi. Peres’e “Siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz” diyen Erdoğan, “Benim için Davos bitti” ifadesini kullanıp paneli terk etti.
“Alçak koltuk”
11 Ocak 2010... İsrail Dışişleri Bakanı Yardımcısı Danny Ayalon, Türkiye’nin İsrail Büyükelçisi Oğuz Çelikkol’u, İsrail Parlamentosu Knesset’e çağırdı. Görüşmesi sonrası Ayalon, “Bizim yüksek, onun daha alçak bir koltukta oturduğuna, masada yalnızca İsrail bayrağı bulunduğuna ve bizim gülümsemediğimize dikkatinizi çekerim” demişti. İsrail Dışişleri Bakanlığı’nın “Türkiye’nin İsrail’e ahlak dersi verecek son ülke olduğu” yolundaki açıklaması, Çelikkol’a yapılan muamele sonrası İsrail’in Ankara Büyükelçisi Gabby Levy Dışişleri Bakanlığı’na çağrıldı, Büyükelçi Oğuz Çelikkol merkeze alındı.
31 Mayıs 2010... Gazze’ye insani yardım taşıyan 6 gemiye İsrail, uluslararası sularda müdahale edip 9 Türk vatandaşını öldürdü, birçok kişiyi yaraladı, gemiyi yolcularla rehin aldı. Türkiye; İsrail’i terörist devlet ilan edip, Büyükelçisi Çelikkol’u çekti.
2 Eylül 2011... Türkiye,İsrail’e yönelik yaptırımlar kapsamında bu ülkeyle ilişkilerin düzeyini 2.kâtip seviyesine düşürdü.
22 Mart 2013... Dönemin İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ABD Başkanı Barack Obama’nın yanından Türk mevkidaşı Tayyip Erdoğan’ı arayarak Mavi Marmara baskınında hayatını kaybeden Türklerin ölümünden ötürü özür diledi. ABD arabuluculuğundaki Erdoğan-Netanyahu görüşmesinin ardından İsrail kurbanların aileleri için tazminatı kabul etti.
Aralık 2015... Türkiye ve İsrail heyetleri ikili ilişkileri onarmak için İsviçre’de biraraya geldi.
19 Mart 2016... IŞİD’in Beyoğlu’nda İsrailli turistleri hedef alan saldırısından sonra Erdoğan, İsrail’e taziye mesajı gönderdi.
20 Mart 2016... İsrail Dışişleri Bakanı Genel Sekreteri Dore Gold, terör saldırısı sonrası İstanbul’u ziyaret etti.
31 Mart 2016... Tayyip Erdoğan, Washington’da yapılan 4. Nükleer Güvenlik Zirvesi sırasında İsrail Enerji Bakanı Yuval Steinitz ile özel bir görüşmede biraraya geldi.
