Çukurova Üniversitesi (ÇÜ) Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya, Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya ve Ankara Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği Bölümü'nde görevli bilim adamları, doğal kan yerine kullanılabilecek 'biomalzeme' yani 'yapay kan' üretti. Yapay kan, orak hücreli anemili hastalar için de umut olabilecek.
Önemli bir çalışmaya imza atan çalışma ekibinde farklı bilim dallarından bilim insanları, bir araya gelerek laboratuvarlarında çalışmalarına devam ediyor. Projede Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Nurten Dikmen önderliğinde, aynı bölümde doktora öğrencisi Ümit Yaşar, Anorganik Kimya Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Bilgehan Güzel ve doktora öğrencisi Fatma Ulusal ile Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Biyomedikal Mühendisliği Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. Pınar Yılgör Huri olmak üzere 5 araştırmacı çalışmalarını sürdürüyor.
ÇÜ Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurten Dikmen, geliştirdikleri yapay kanın, kanın oksijeni taşıyan asıl molekülü olan hemoglobinin manyetik nanopartiküller üzerine eklenerek yapıldığını bildirdi. Dikmen, “Bu sentetik yapının tedavi sonrası hasta kanından uzaklaştırılması hedeflenmiştir. Söz konusu gelişmeyle çok yakın gelecekte yapay kanın güven içinde kullanımına imkan sağlanması beklenmektedir.” dedi.
NEDEN YAPAY KAN?
"Neden yapay kan ?" sorusunu da cevaplayan Prof. Dr. Dikmen, şunları söyledi: "İnsanın olduğu her yerde kana ihtiyaç vardır. Özellikle iş kazaları ve trafik kazalarında, ameliyatlarda, askeri operasyonlardaki yaralanmalarda ve depremlerde kana hep ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak kan bağışlayacak gönüllülerin gereksinim duyulan yere ulaşamaması ve sayısının yetersizliği yanı sıra bu tür toplu gereksinimlerde eğitimli personel sayısındaki azlık yaşanan sıkıntıların bazıları. Kan gruplarının uyuşmazlığı olasılığı, bağışlanan kanın enfeksiyon taşıması riski, gönüllülerin kan değerlerinin uygun olmaması gibi nedenler de yoğun kan nakilleri esnasında sorunları artırmaktadır. Bilindiği gibi, her sene kan kaybından çok sayıda insan kaybedilmektedir. İşte bu sorunları ortadan kaldırmak için yapay kan gerekli.”
ORAK HÜCRELİ ANEMİ HASTALARI İÇİN DE UMUT
Türkiye’de orak hücre anemisinin özellikle Adana, Mersin, Antakya gibi güney illerinde sıkça görülen genetik bir hastalık olduğunu hatırlatan Dikmen, "Vücudun çeşitli yerlerine oksijen taşımak ve karbondioksiti akciğerlere taşımakla görevli alyuvarlar bu hastalarda orak şeklini alır ve oksijeni taşıyamazlar. İşte bu yapay kanla oksijen taşınımının sağlanabileceğini düşünüyoruz.” bilgisini verdi.
"İNSANLARDA UYGULANABİLİRLİK PROBLEMLERİNİ ORTADAN KALDIRACAĞIZ"
2012 yılından bu yana bilim insanlarının yoğun interdisipliner çalışmalarla, doğal kan yerine kullanılabilecek oksijen taşıyan yapay kan olarak tanımladıkları biomalzemeyi geliştirdiklerini anlatan Dikmen, araştırma ekibinin yapay kan geliştirmeye yönelik çalışmalarının hızla ilerlediğini kaydetti.
2. Dünya Savaşı'ndan bu yana en büyük sorun olan insanlarda uygulanabilirlik ve uygulama sonrası zararlı etki problemlerini ortadan kaldırmayı hedeflediklerini vurgulayan Dikmen, "Nanoteknoloji temelli olarak geliştirilen yapay kan, acil durumda hastaya uygulanacak ve hasta normale dönünce yine aynı çalışma ekibi tarafından geliştirilen yöntemle hastadan uzaklaştırılacaktır. Bu şekilde, kan bile olsa yapay olan şeyin insan doğal döngüsüne müdahale etmesi engellenmiş olacak.” şeklinde konuştu.
ÇÜ bünyesinde bu konuda yapılan çalışmaları anlatan Prof. Dr. Dikmen, çok küçük bütçelerle bu aşamaya kadar geldiklerini dile getirdi. Dikmen, şöyle devam etti: “ÇÜ bünyesinde gerçekleştirilen doktora tezi ve Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) tarafından desteklenen projeler kapsamında, çok küçük bir bütçe ile nanoteknolojik destek malzemeli yapay kanın optimizasyon ve faz deneyleri aşamasına gelinmiştir. Nanoteknolojik destek malzemeli yapay kan, bu çalışma ekibince sadece bir yöntemle değil birbirine alternatif olacak dört yöntemle elde edilmiştir. Projeden elde edilen sonuçlara göre iki ayrı patent başvurusu hazırlanmıştır."
YAPAY KAN NEDİR?
Yapay kan, insanda doğal kanın oksijen taşıma görevini yerine getirmek için geliştirilmiş yarı sentetik sıvıdır. Bu sıvının temel işlevi oksijen taşımasıdır. Yapay kanı geliştiren araştırmacılar, molekülleri oksijen taşımasının yanı sıra istenildiğinde antioksidan özellik kazandırılabilecek şekilde tasarlamışlardır.
