Geçtiğimiz hafta başında Avrasya bölgesi için son derece önem arz eden bir proje hayata geçirildi. 2007 yılında Kazakistan, Türkmenistan ve İran arasında imzalanan anlaşma gereğince inşa edilen demiryolu hattının 2013 Mayıs ayında faaliyete geçen Kazakistan-Türkmenistan bölümünün ardından Türkmenistan-İran kısmı da ilgili Devlet Başkanlarının katıldığı törenle hizmete açıldı. Demiryolu hattının 82 kilometresi İran, 700 kilometresi Türkmenistan, 120 kilometresi Kazakistan tarafından inşa edildi. Orta Asya ülkelerine Basra Körfezi’ne açılma imkanı sağlayan bu stratejik hat boyunca yolcu taşımacılığının yanı sıra ilk etapta 3-5 milyon ton ilerleyen dönemde de 10-12 milyon ton büyüklüğünde yük taşınması hedefleniyor. Uzmanlar körfeze taşımacılık yapan ülkelerin yolunu 600 km kısaltacak olan yeni demiryolu hattı ile yer altı kaynakları başta olmak üzere pek çok malın fiyatında kısmi gerilemeler ve maliyet düşüşü yaşanacağı belirtiyor.
Diğer yandan her ülkenin kendi ülkesindeki hattı inşa ettiği projeye Türkiye’nin de bağlanması konusunda Kazakistan’ın girişimleri bulunuyor. Türkiye-İran arasındaki demiryolu taşımasında Van Kapıköy demiryolu sınır kapısı öne çıkıyor. Ancak mevcut hatlar çok eski ve yenilenmesi gerekiyor. Yolcu taşımacılığı ise Ankara-Tahran ve Van-Tebriz arasında haftada 1 gün, kuşetli vagonlarla gerçekleştiriliyor.
Kazak buğdayının cazibesi
Hattın tam kapasiteyle çalışması halinde ilgili ülkeler arasındaki dış ticaret rakamlarında belirgin artışlar olacağını şimdiden söylemek mümkün. Zira Kazakistan-Türkmenistan bölümü açıldıktan sonra iki ülke arasındaki ticaret hacminin %38 artış gösterdiği ifade ediliyor. Halen gaz dahil olmak üzere Türkmenistan ve İran arasında 4 milyar dolarlık bir ticaret hacmi bulunuyor.Üç ülke arasındaki ithalat ve ihracat detaylarına bakıldığında enerjinin dışında önemli başlıklar var. Bunlardan biri dünyanın en kaliteli buğdayı kabul edilen Kazakistan buğdayının İran tarafından yoğun biçimde ithal ediliyor olması. İran’ın tahıl talebi Kazakistan’ın ihracatının %14’üne tekabül ediyor. Bu sebeple Kazakistan ekonomi yönetimi demiryolu hattının 3 bölümünde de tahıl ambarları inşa etmeye hazırlanıyor.
Çin için yeni pazar
Özellikle Türkmen gazı ile Kazak petrolünün Rusya’nın dağıtım tekelinden çıkarılmasının konuşulduğu bir dönemde açılan bu yeni demiryolu güzergahı her üç ülke açısından ihracatın artırılması ve enerji arzı güvenliği için belirli düzeyde çeşitlilik anlamına geliyor. Bu hattın bir başka önemi Kazakistan üzerinden Avrasya Gümrük. Birliği üyesi ülkeler taşımacılık alanında daha güçlü bir konumageliyor. Aynı şekilde bölgenin diğer önemli ülkesi Çin, Kazakistan tarafında tek gümrükleme işlemiyle Avrupa’ya yeni bir taşıma kanalı elde edebilecek. Kazakistan bu hattı işlevsel hale getirmek için Çin’in kargo taşımacılığını artırma adına Dostyk-Alashankou demiryolu hattındaki 23 milyon tonluk kapasiteyi 50 milyon tona çıkarmayı planlıyor.
Türkmenistan açılıyor
“Tarafsızlık” statüsü sebebiyle uluslar arası kuruluşlarda yer almaktan kaçınan Türkmenistan’ın ise bu projenin hayata geçmesi ve elde edeceği ekonomik sonuçlarla birlikte işbirliği alanında daha cesur adımlar atacağı ileri sürebilir. Ayrıca söz konusu proje daha önce Türkmenistan-Tacikistan arasında imzalanan ve 400 km’lik bir hatla Tacikistan’a uzanacak demiryolu göz önüne alındığında Türkmenistan için yeni pazarların Avrupa’ya taşınması anlamına geliyor.Sonuç olarak üç ülkenin ekonomik ve siyasi ilişkilerine katkı sağlayacak bu ve benzeri projeler bölgesel istikrar başta olmak üzer Hazar’ın statüsü konusundaki anlaşmazlıkların çözümü konusunda yeni bir müzakere alına meydana getirecektir.
