Türkmenistan 'Büyük oyun'da

Türkmenistan lideri Türkmenbaşı, ölümünden üç hafta önce Aşkabad’ı ziyaret eden Alman Dışişleri Bakanı Walther Stenmeier ile görüşüyordu. İki kez by pass ameliyatı geçirmiş Cumhurbaşkanının ani bir krizle uykusunda ölebileceğini gösteren sinyaller yoktu davranış ve konuşmalarında. Yine ünlü bir kalp uzmanı olan Alman doktoru da aynı tarihlerde kendisini sıkı bir muayeneden geçirmiş, ve ilaçlarını eksiksiz almasını ama sağlığının  “iyi” olduğunu söylemişti.
Üç hafta sonra Türkmenler’in “babası”, “ebedi liderinin” uykusunda öldüğü açıklanacaktı. Aynı gün meclis başkanıyla generaller, istihbarat örgütünün şefi dahil 150 kişi tutuklanmış, CIA ile işbirliği içinde bir darbeyle suçlanmışlardı. Türkmenbaşı, Alman bakanla görüşmesinde, “İlk kez size açıklıyorum” demişti, “Türkmenistan’ın güney bölgesindeki Lolotansk’da yedi trilyon metreküp yeni gaz rezervi bulduk.”
Türkmenbaşı’nın verdiği bilgiye göre burası dünyanın en büyük rezervleri arasında ilk olmaya adaydı. Böylece Türkmenistan’ın kullanılabilir ve çıkarılabilir gaz potansiyelinin toplamı 15 trilyon metreküpe ulaşmıştı.
Türkmenbaşı, SSCB’nin dağılması ve Türkmenistan’ın bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte Batı ile Doğu arasında tarafsızlık politikası izlemeye çalışmıştı. Ancak bu politikası ne ABD ne de Rusya’yı  tatmin ediyordu. Mavi Akım operasyonu ile Putin’in baskılarına teslim olmak zorunda kalan Türkmenistan’ın doğalgazını şu an Rusya, kendi iç piyasasıyla Avrupa’ya ihraç amacıyla kullanıyor. Bir anlamda Türkmen doğalgazı Putin’in enerji emperyalizmi siyasetinin yakıtını oluşturuyor. Karşı cephede, Büyük Oyun’un Batılı büyük aktörü ABD Türkmen gazını Hazar üzerinden Erzurum yoluyla taşıma projesini hayata geçirmek istiyor. Böylece Putin’in Avrupa’ya gaz şantajının önü kesilmiş olacak kesilmesine ama Moskova bunu önlemek amacıyla daha bugünden hamle üzerine hamle gerçekleştiriyor. Sonuçta Türkiye, İran ile imzaladığı doğalgaz anlaşmasına Aşkabad’ı da katmak gibi hem ABD’yi hem de İran’ı tatmin edecek ama real olmayan projeye imza atmış durumda.
Türkmenbaşı’nın gizemli ölümünün ardından cumhurbaşkanı seçilen Berdi Muhamedov ise şu sırada, gaz jeostratejisinin açılımları nedeniyle Türkmenistan’ın Orta Asya’daki Yeni Büyük Oyun’un önemli bir aktörü olarak ortaya çıkarak yeni sahne alması aşamasında ikili, üçlü seçenekleri değerlendirmeye çalışıyor.
Rusya, Türkmenbaşı’nın Mavi Akım yüzünden imzalamak zorunda kaldığı anlaşmayla ucuza sattığı gazı tam 25 yıl boyunca hem iç hem dış piyasasında kullanmak istiyor. Bu nedenle yeni cumhurbaşkanının Azerbaycan ve Türkiye ile Batı’nın istediği yeni bir gaz anlaşmasına imza atmaya niyeti yok. İktidarını borçlu olduğu söylentilerine inanmasak bile, Moskova’nın karşı darbesinden çekiniyor. Ancak Türkmenbaşı hayattayken, Çin ile imzaladığı bir anlaşmayla Putin yönetiminin baskısını dengelemeyi amaçlamıştı. Bu anlaşmaya göre, Pekin, otuz yıl boyunca, Türkmen doğalgazını (Rusya’nın tersine) uluslararası gaz fiyatlarının ayarlamasıyla makul fiyatla satın almaya başladı.
Çin ile Türkmenistan arasındaki kuzeyden Doğu’ya doğru Moskova’ya karşı kurulmaya çalışılan dengenin belgesi Türkmenbaşı’nın ölümünden sekiz ay önce imzalanmıştı.
Tıpkı bir zamanlar, Haydar Aliyev’in Bakü - Ceyhan boru hattı anlaşmasına Batı’nın petrol devlerini sokarak, Rusya’nın Azerbaycan üzerindeki stratejik tehdidini Moskova’yı sistemle (Batı) ile karşı karşıya getirerek çözdüğü gibi, Türkmenbaşı da aynı tehdidi Çin ile Rusya’yı gazda karşı karşıya getirerek çözmek istemişti.
Türkmenistan’daki yeni yönetiminse bu stratejide başırılı mı yoksa başarısız mı olacağını zaman gösterecek. Ancak bu kardeş cumhuriyet, Yeni Büyük Oyun’da Azerbaycan ve Özbekistan ile birlikte sahnede daha da ön plana çıkıyor. Biz ise Türkmenistan adına İran gazını Batı’ya pazarlamaya çalışıyoruz. İyi de buna kim inanır? İran’ın doğalgazına ayda bir sembolik olarak karıştırılacak bir kaç bin metreküp Türkmengazı ile “Nabucco projesini gerçekleştiriyoruz” diye konuşmanın mantığını bulmak kolay iş değil sanırım.

Yazarın Diğer Yazıları