Tenakuza bakın... Şeyh Said baş kaldırdığı için heykeli dikildi. Sadece Şeyh Said''in mi? Seyit Rıza''nın da heykeli bir ilimizin meydanında azametle gözlerimize abanıyor!

Hayri Başbuğ, "1925 Şeyh Said Hareketi - Yalanlar ve Gerçek" kitabını çıkardı. (Varan Kitapevi, 397 s.)

Hayri Başbuğ, Kon dergisinde yayın müdürü idi. Kon dergisi, rahmetli Muhsin Yazıcıoğlu''nun Ülkü Ocakları Başkanlığı zamanda bizzat Türkeş''in talimatıyla yayınlandı. Kürtçeye de yer verilen dergidir. 1979 yılından bahsediyoruz.

Kon''un kapağında "Doğuya uzanan emperyalist elleri kıracağız!" başlığı yer alır. 10 bin adet basıldı. 7 bini Güneydoğu Anadolu''da dağıtıldı. 3 binine dönemin Ankara sıkıyönetimi el koydu. Hayri Başbuğ da dâhil beş kişi gözaltına alındı ve bir buçuk ay Mamak''ta tutuldu.

Derginin sahibi gösterilen Abdurrahman Öncel MHP yönetimindeydi. Yazı İşleri Müdürü Ali İhsan Bacalan Diyarbakır Ülkü Ocakları Başkanı''ydı.

"Kon" Yörük çadırı demek. Kürtçede de aynı manada kullanıldığı için isim olarak tercih ediliyor; birlik, kardeşlik, iç içelik gösterilmek isteniyor.

Hayri Başbuğ, "1925 Şeyh Said Hareketi - Yalanlar ve Gerçek"te ayrıntılı bilgiler veriyor. Kitabın ismine dikkat ederseniz "hareket"ten bahsediyor. Demek istediği ayrı bir devlet kurmak, bölünmek, ayrılmak yoktu. Kitabı, "ezberleri bozmak" için yazdığını söylüyor:

"Bu kitabın yazılış sebebi, Şeyh Said Hareketi''ni objektif bir biçimde değerlendirmek suretiyle, yaklaşık yüz yıldan beri üstü örtülerek karanlıkta bırakılmaya çalışılan gerçekleri gün yüzüne çıkarmak ve beyinlere şırınga edilmiş olan ezberleri bozmaktır.

Ezberler bozulurken, hiç kuşkusuz, Şeyh Said ile ilgili bilinmeyen birçok hakikat de öğrenilmiş olacaktır. Mesela, Şeyh Said''in; Millî Mücadele döneminde Kuvayı Millîye hareketini desteklediğini, İzmir''in Yunan güçlerince işgalini bildirilerle kınayarak Hınıs''ta protesto mitingleri düzenlediğini, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti''nin Hınıs ve Elazığ şubelerinin kurucularından olduğunu, Erzurum Kongresi''ne ve Mustafa Kemal Paşa''ya destek verdiğini Türkiye''de kaç kişi biliyor acaba?

Bu çalışma hazırlanırken, öncelikle birinci el kaynak olarak ''Şark İstiklâl Mahkemesi (Kararlar ve Mahkeme Zabıtları)'' esas alınmıştır. Şeyh Said hareketinin mahiyeti ve ne olup olmadığının anlaşılabilmesi için, bu kaynakta yer alan belgelerin titizlikle incelenmesi elzemdir. Zira Şeyh Said ve yardımcılarının beyanları, görüş ve düşünceleri bilinmeden, kıyam hakkında doğru teşhis koyup hüküm vermenin mümkün olamayacağı açıktır.

Bu sebeple, incelediğimiz mezkûr belgelerin içeriğinden hareketle şunu söyleyebiliriz. Şeyh Said ve müritlerine ait mektuplar ve beyannameler ile mahkeme safhasının sorgu ve savunma metinlerinde; Kürtçülük, Kürt meselesi, Kürt davası, Kürt hakları, Kürtçe eğitim, Kürdistan teşkili, bağımsızlık, özerklik, ayrılık, ülkeyi bölme, vs. gibi siyasi ve ideolojik bir hedefi amaçlayan herhangi bir beyan ve talep söz konusu değildir!"

Şimdiye kadar yapılan çalışmalardan farklı bir yayınla karşı karşıya olduğumuzu belirteyim.

Şeyh Said''in maksadı ne olursa olsun, başkaldırısından istifade etmek isteyenler hemen çevresini sarmışlardır.

Kıyamın, siyasî hayatımızda farklı tezahürleri oldu. Dinin siyasî emellere âlet edilmesi adı altında birtakım yasaklar getirildi. Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı. Terakkîperver Cumhuriyet Fırkası, tekkeler ve zaviyeler kapatıldı.

Hiçbir surette peşin hükümlü olmamalıyız. Okumak lâzım.