1960'lardan bu yana ABD ile yaşanan krizler

Rahip Brunson'a ev hapsi kararının ardından ilişkilerin gerildiği ABD, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Adalet Bakanı Gül hakkında yaptırım kararı aldı. Karara Ankara'dan çok sert tepki gelirken ABD ile ortaya çıkan durum daha önce yaşanan krizleri akılları getirdi. İşte 1960'lardan bu yana ABD ile yaşanan krizler:

1962 Küba Füze Krizi: Ekim 1962'de patlayan "Küba Füze Krizi", Soğuk Savaş'ın iki süper gücünü, ABD ve Sovyetler Birliği'ni, nükleer savaşın eşiğine getirdi. Küba üzerinde uçan U2 uçaklarının burada nükleer başlıklı füzeleri keşfetmesiyle, eski ABD Başkanı John F. Kennedy Sovyetlere Küba'ya nükleer silah sağlamaları durumunda, büyük bir krizin patlak vereceği uyarısında bulundu. Taraflar bir süre karşılıklı restleşmeyi sürdürdü ancak ABD ve Sovyetler Birliği'nin karşılıklı pazarlıkları sonucunda gelinen nokta Türkiye'yi de krizin bir parçası yaptı. Sovyetler, Küba'dan nükleer silahlarını çekeceğini ancak önce ABD'nin Türkiye ve İtalya'daki nükleer başlıklarını geri çekmesi gerektiğinde ısrar etti. Faruk Loğoğlu'na göre, ABD ve Sovyetler Birliği arasında Türkiye'den silahların kaldırılması yönünde verilen kararın "Ankara'ya danışılmadan alınması", krizin dokusunu oluşturuyordu.

1964 - Johnson Mektubu: ABD'nin 36'ıncı başkanı Lyndon B. Johnson, 5 Haziran 1964'te dönemin başbakanı İsmet İnönü'ye ilettiği mektubunda Türkiye'nin Kıbrıs'a askeri harekât düzenleyeceğinden haberdar olduğunu ve bundan endişe duyduğunu yazdı. ABD'nin askeri operasyonu önlemek için gönderdiği mektupta en kritik mesaj "Karşınızda Sovyetler Birliği'ni bulursanız, yanınızda biz olmayacağız" vurgusuydu. İsmet İnönü'nün yanıtı ise "Yeni bir dünya kurulur. Türkiye de o dünyada yerini alır" oldu.

1974 - Haşhaş ekiminin yeniden başlatılması: 1974'te dönemin başbakanı Bülent Ecevit'in haşhaş ekimini yeniden başlatmasıyla patlak verdi. Amerika'da yükselen uyuşturucu tüketimi artarken, Türkiye de uyuşturucu kaçakçılığı ile suçlanan bazı ülkeler arasındaydı. 1971'de haşhaş ekimini tamamen yasaklayan Türkiye'nin 3 yıl sonra aksi bir karar alması Washington'la ilişkilerde gerginlik yarattı.

1974 - İncirlik'in kullanımının askıya alınması: ABD 1974 yılında Kıbrıs Harekâtı sonrası Türkiye'ye silah ambargosu uygulamaya karar verdi. Türkiye, ülke sınırları içinde ABD'nin kullanımındaki İncirlik Üssü ve diğer üslerin kullanımını askıya alarak, buraların kontrolünü Türk Silahlı Kuvvetleri'ne (TSK) devretti. Bülent Ecevit ise 2002 yılında Hürriyet gazetesinden Sedat Ergin'e yaptığı açıklamada, ''Yasaklayıcı tutumlarına karşın haşhaş üretimini belli kurallar içinde serbest bırakışımız ABD'de çok tepki uyandırmıştı. Kongre'nin ambargosu aslında Kıbrıs değil, haşhaşla ilgiliydi. Sonra Kıbrıs'a yamandı'' dedi.

2003 - 1 Mart Tezkeresi: ABD'nin Irak'ı işgal sürecindeki 1 Mart tezkeresi kararının, iki ülke arasında en çok iz bırakan kriz. O dönem Türk askerlerin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına ilişkin tezkere, gönderildiği TBMM'den geçmedi. ABD, tezkere kararı sonrası çaresiz olmadığını Irak'a güneyden girerek gösterdi. Ancak tezkerenin TBMM'den geçmemesi,'hem ABD ordusunda hem de ABD Kongresi'nde olumsuz izler bıraktı.

2003 - Çuval skandalı: 4 Temmuz 2003'te Irak'ın Süleymaniye kentinde Amerikan askerleri, Özel Kuvvetler Komutanlığı'na bağlı subayların bulunduğu karargâha baskın düzenledi, buradaki Türk askerleri ise başlarına çuval geçirilmesi sonrası gözaltına alınarak sorgulanmak üzere Bağdat'a götürüldü.

2000'li yılların ortasında, ABD ile Türkiye arasındaki ilişkiler bu kez PKK terör örgütünün eylemlerini arttırması ile “istihbarat gerginliği” olarak ortaya çıktı. PKK'nın art arda yaptığı baskınlarda çok sayıda Mehmetçik şehit oldu. Son olarak PKK'nın yaklaşık 400 kişiyle gerçekleştirdiği Dağlıca'ya terör saldırısı sonucunda 16 askerin şehit olması üzerine, ABD'nin Türkiye'ye sınır bölgesinden söz vermesine rağmen istihbarat aktarımı yapmaması kriz yarattı. O dönem Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan Washington'a yaptığı ziyarette konuyu görüştü, gerginlik düşürüldü.

2017 vize krizi: 15 Temmuz darbe girişiminin baş sanıklarından, halen firarda olan FETÖ imamı Adil Öksüz’ün de bulunduğu çok sayıda Fetöcünün ABD’nin Türkiye Büyükelçiliği ile temasta olduklarına ilişkin bilgiler ortaya çıktı. Bu çerçevede, FETÖ’cü polis müdürleri ya da yargı mensupları ile temasta olan, ABD’nin İstanbul Başkonsolosluğu’nda görevli yerel iki personel, önce gözaltına alındı, ardından tutuklandı. ABD Büyükelçiliği, önce sözkonusu yerel personele sahip çıkan bir açıklama yaptı, ardından da Türk vatandaşlarına Türkiye'deki ABD temsilciliklerinde vize verme işlemini dondurdu. Türkiye de aynı şekilde ABD'ye mukabele etti. Vize krizi, iki ülke arasındaki diplomatik temaslar sonucu çözüldü.

Zarrab krizi: Ankara-Washington hattını en çok zorlayan kriz, Zarrab davası oldu. AKP döneminde Türk vatandaşlığına kabul edilmiş İran asıllı işadamı Reza Zarrab, New York'ta “İran'a yönelik Amerikan ambargosunu delmek” suçlamasıyla tutuklandı. Zarrab'ın tutuklanmasını, görev gereği New York'a giden dönemin Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla'nın tutuklanması izledi. ABD yönetiminin açtığı davada Zarrab itirafçı olurken, Atilla “İran ambargosunu delen, Türkiye'de AKP'li bakanların da dahil olduğu şebekeye üye olmak” suçlamasıyla hüküm giydi.

Koruma krizi: Cumhurbaşkanı Erdoğan 2017 ilkbaharında Washington’a yaptığı ziyaretinde, koruma polisleri Türk temsilciliği yakınlarındaki gösteriye fiilen müdahale ettiler. Diplomatik heyet mensubu oldukları için, müdahalede bulunan Türk korumalar hakkında o dönemde herhangi bir işlem yapılmadı. Ancak daha sonra hazırlanan iddianame ile, korumaların ABD sınırları içine girmeleri halinde “görüldükleri yerde tutuklanmaları” konusunda mahkeme karar aldı.

Gülen'in iadesi: AKP hükümetinin tüm ısrarlarına rağmen ABD'de ikamet eden FETÖ elebaşı Fetullah Gülen’in iadesi konusunda hiçbir gelişme yok. Türkiye yüzlerce dosya, binlerce belge gönderdi; Ancak FETÖ elebaşısı, değil gözaltına alınmak, dünya gazete ve televizyonlarına serbestçe mülakat vermekle meşgul.

S-400/ F-35 krizi: Türkiye'nin Rusya'dan S-400 füzeleri alma kararı, ABD'de büyük tepkiye neden oldu. ABD tepkisini, S-400'leri kullanmak üzere Türkiye'ye gelecek Rus askeri personel aracılığıyla, Türkiye'nin de dahil olduğu NATO radar sistemlerine ait kritik bilgilerin Ruslar'ın eline geçme ihtimaline dayandırdı. Ancak AKP hükümetinin buna karşı çıkarak, savunma için S-400'lere ihtiyaç duyduğunu ifade etmesi ve alım anlaşmasını nihayetlendirmesi ile, sıkıntı krize dönüştü. ABD Kongresi, S-400'leri almak konusunda ısrarcı olan Türkiye'nin, en başından beri dahil olduğu, ortağı olduğu F-35 savaş uçağı üretimi projesinden çıkarılmasına ilişkin bir dizi karar kabul etti.

Rahip Brunson krizi: İki Türk Bakan'ın ABD tarafından yaptırıma maruz bırakılmasına resmen gerekçe olan kriz ise, on yıllardır İzmir'de yaşayan Amerikan vatandaşı Evangelik Rahip Andrew Brunson'un FETÖ ve PKK terör örgütlerine bağlantı gerekçesiyle tutuklanması oldu. Son seçimlerde ABD'deki büyük Evangelik kitlenin oylarıyla Başkan olan, yardımcı olarak da Evangelik kökenli Mike Pence'i seçen ABD Başkanı Donald Trump, Rahibin serbest bırakılması için pek çok kez AKP hükümetine çağrıda bulundu. Brunson'un mahkeme tarafından ev hapsine alınması kararını “yeterli bulmadığını” açıkladı. Son olarak da Brunson gerekçe gösterilerek, iki Türk bakan'a yaptırım uygulanması kararı alındı.