Asya’da olanlar ve şu sırada Suriye’ye odaklanan Orta Doğu olaylarını anlamak için David Fromkin adlı Amerikalı tarihçi yazarın iki kitabını okumak gerek.
Asya konusundaki “Asya’da Büyük Oyun” kitabının konusu; başlığında da belirtildiği gibi 19. Yüzyıl’da “Büyük şeytanların-Avrupalı ajanların” sonraları “petrol ve enerji” hatları olacak “İpek Yolu” üzerindeki rekabet entrikalarına dair..
Diğer kitabı “Bütün Barışlara Son Verecek Barış” ise adından belli. Orta Doğu’da Irak ve Suriye’de barış ve güvenin neden hala tesis edilemediğinin tarihi sebeplerini anlatır...
***
Avrupa devletlerinin gözleri; Marko Polo’nun Asya yolculuğunu, özellikle ’İpek Yolu’nun zenginliklerini anlatmasından sonra ve bir de bölgede petrol bulunmasından beri, Asya ve Orta Doğu’da olmuştu.
Osmanlı İmparatorluğu’nun “Hasta Adam” olarak çöküşü kaçınılmaz olunca, “Müthiş Türk” korkusunun yerini “Hasta Adam”ın Orta Doğu’daki topraklarının paylaşım hesapları almaya başladı...
Özellikle İngiltere ve Fransa aralarındaki rekabeti adamları Sykes ve Picot, Orta Doğu’da Osmanlı’dan kalacak toprakları masa üstünde cetvelle çizerek paylaştılar. Kısaca Irak İngilizlere, Suriye de Fransızlara kaldı.
Suriye’nin İskenderun sancağının ve limanının Fransızlara kalması Türkiye ve Fransa arasında ihtilafa yol açtı. Atatürk’ün iradesiyle halkının büyük çoğunluğu Türk olan Hatay’ın 1938’de “Milli Misak” hudutları içerisine alınmasıyla tehlikeli kriz sona erdi. Biraz eşelenirse bugünkü Suriye meselesinin derinliklerin de bu olayın da var olduğu görülür...
***
David Fromkin’in kitabı çağdaş Orta Doğu’nun kuruluşunu anlatır. Bu kitabın ilk baskısı da ünlü “Lewrence” filminin gösterimine rastlamıştı. Her ikisi de İngiltere’nin, Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarında bağımsız bir Arap devleti kurmak için Lawrence gibi ajanları kullanarak ve Arapları tahrik ederek-altınlarla satın alarak sürdürdüğü entrikalara dairdir.
Parantez arasında Osmanlı ve o sırada iktidardaki İttihat ve Terakki liderleri Enver ve Cemal Paşalar bu projelere karşıdır ki devleti Almanya saflarında savaşa sokmuşlardı...
David Fromkin’in bu kitabı ve özellikle İngiliz Skeys ile Fransız Picot’un Osmanlı’dan sonraki Orta Doğu hudutlarını cetvelle masa üzerinde çizmeleri bugün Irak ve Suriye’de olanlara ışık tutuyor. Büyük devletlerin Orta Doğu projelerinin, ileride Orta Doğu’da barışı sağlamaya yetmeyeceğini, büyük ihtilaflara yol açacağını gösteriyor...
***
Özel bir anı: Orta Doğu’da ve Irak’taki entrikalarda, Kral Hüseyin’in oğlu Emir Zeid, Irak’ta İngilizler tarafından Kral Naibi tayin edilmişti. Emir daha sonra Şakir Paşa’nın kızlarından ressam Fahrünnüsa Hanım’la evlenmişti. Fahrünnüsa Hanım, üvey anam Füreya’nın teyzesi idi. Emir’le birlikte evimize gelir babamla sohbet ederdi. Lafını sakınmayan Fahrünnüsa Hanım da eşi Zeid’e takılırdı; “Hınzır Araplar bizim Mehmetçiklerin karınlarını nasıl deştiniz” diye...
Aslında tatlı bir adam olan ve biz çocukların “Loloş Baba” dediğimiz Emir de mahcup susardı!
