Emeklilik, bir çalışan için yıllarca süren emeğin ardından gelen huzurlu bir mola gibi düşünülür. Ancak bu molaya ulaşmanın yolu, prim ödeme günlerinden yaş şartına kadar pek çok engelle doludur. Türkiye’de bazı çalışanlar için bu engeller, yapılan işin niteliği gereği biraz daha hafifletilmiş durumda. Fiilî hizmet süresi zammı adı verilen uygulama, özellikle tehlikeli, yıpratıcı ve ağır işlerde çalışanlar için emeklilik sürecini kısaltan önemli bir avantaj sağlıyor. Peki bu düzenleme kimleri kapsar, nasıl hak edilir ve gerçekten bir kestirme yol mu sunar? Gelin yakından bakalım.
Nedir bu fiilî hizmet süresi zammı?
Fiilî hizmet süresi zammı, riskli veya yıpratıcı kabul edilen bazı işlerde çalışan sigortalılara yönelik özel bir emeklilik kolaylığıdır. Bu kapsamda, sigortalının çalıştığı her 360 güne ilave olarak belirli oranlarda hizmet süresi eklenir. Örneğin, bu oran genellikle çalışmanın dörtte biri kadar olur. Yani bir yılda 360 gün çalışan bir kişi için 90 gün daha eklenerek toplam 450 gün gibi hesap edilir. Bu da hem prim gün sayısını artırır hem de emeklilik yaşının daha erken gelmesini sağlar.
Kimler yararlanabilir, kimler yararlanamaz?
Ancak bu hak her çalışan için geçerli değildir. Sadece 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 40. maddesinde belirtilen işyerlerinde ve işlerde 4/a ya da 4/c kapsamında çalışan sigortalılar bu haktan faydalanabilir. Kısa vadeli sigorta kollarına tabi olanlar ile sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar bu kapsam dışında kalır. Aynı şekilde ücretsiz izin, yıllık izin, resmi tatil, kurs ya da eğitim gibi fiilen çalışılmayan süreler de bu zam kapsamına alınmaz.
Fiilî hizmet süresi zammından yararlanmak için sigortalının, belirtilen işlerde bizzat ve fiilen çalışıyor olması gerekir. Bir işyerinde fiilî hizmet kapsamına giren işler yapılıyor olsa bile, o işleri yapmayan sigortalılar bu haktan yararlanamaz. Tersinden bakarsak, eğer bir kişi bu işleri yapıyorsa ama işyeri sistemde tanımlı değilse, gerekli belgelerle başvuru yapılması ve inceleme sonucunda onay alınması gerekir.
Hangi iş kolları bu kapsama giriyor?
Kanunda fiilî hizmet süresi zammına hak kazanabilecek işler detaylı şekilde sıralanmıştır. Örneğin; kurşun, arsenik, cıva üretimi, cam, çimento, kok ve döküm fabrikaları, radyoaktif maddelerle yapılan işler, su altında çalışma gerektiren işler, itfaiye ve yangın söndürme işleri bu kapsama girer. Ayrıca Basın Kartı Yönetmeliği’ne göre çalışan gazeteciler, TRT haber personeli, ceza infaz kurumu çalışanları ve insan sağlığına ilişkin işlerde görev yapanlar da bu hakkı elde edebilir. Yasama organı üyeleri, dışarıdan atanan bakanlar ve Cumhurbaşkanı yardımcıları da bu kapsamdadır.
Prim gününe ve yaş şartına etkisi
Fiilî hizmet süresi zammı, emeklilik için gereken prim ödeme gün sayısına doğrudan etki eder. 2008 yılı Ekim ayından sonra başlayan uygulamalarda, bu süreler 5 veya 8 yılı aşmamak üzere toplam hizmete eklenebilir. Ancak maden ocakları, tünel ve kanalizasyon işleri gibi yer altı işlerinde en az 1800 gün çalışanlar için bu süreye herhangi bir üst sınır getirilmemiştir.
Yaş şartı açısından bakıldığında ise; yer altı işlerinde çalışanların fiilî hizmet sürelerinin tamamı yaş haddinden düşülür. Diğer meslek gruplarında ise, en az 3600 gün fiilen çalışmış olmak koşuluyla, bu sürenin yarısı (en fazla 3 yıl) emeklilik yaşından düşülür. Yasama üyeleri ve dışarıdan atanan bakanlar için bu süre tam olarak uygulanır.
Sonuç: Hak edilen bir ayrıcalık
Fiilî hizmet süresi zammı, tehlikeli ve zor işlerde çalışanların erken emeklilik hakkına kavuşmasını sağlayan olumlu bir ayrıcalıktır. Ancak bu ayrıcalığın hem işyerine hem de çalışanın bizzat yaptığı işe bağlı olarak değerlendirilmesi gerekir. Bu nedenle, çalışanların kendi durumlarını dikkatlice analiz etmeleri büyük önem taşır.
Sonuç olarak bu düzenleme, bazı meslek grupları için gerçekten bir kestirme yol olabilir. Fakat bu yolu kullanmak, sadece sistemde yer almakla değil, sahada fiilen çalışmakla mümkün. Emeklilik yolculuğunu daha kısa ve rahat hale getiren bu hak, dikkatli ve bilinçli kullanılmayı fazlasıyla hak ediyor.
Sorularınız için e-posta adresi: hkaganoyken@gmail.com
