Bir milletin insanlık tarihine en çok karanlıkla anılan dönemlerinden biri, aynı zamanda bugün cebimizde, gökyüzümüzde, içme suyumuzda, hastane odalarında, bilgisayarlarımızda yaşayan ışığın da kaynağı olabilir mi?
***
İkinci Dünya Savaşı... Ölümle, acıyla, soykırımla, yıkımla anılan bir çağ. Ama aynı zamanda insan zekâsının, hayatta kalma içgüdüsünün ve bilimsel merakın uç sınırlarına dayandığı bir dönem. Nazi Almanyası’nın yarattığı o zalim düzenin içinde, insanlık tarihine şekil verecek teknolojik sıçramalar doğdu. Bugün kullandığımız bazı en temel sistemler, o cehennemden yükselen birer fısıltı gibi hayatımıza karıştı. Hem de farkına bile varmadan.
***
1939 yılında Hans von Ohain’in geliştirdiği ve Heinkel He 178’in gövdesinde ilk defa gökyüzünü yaran jet motoru, o günlerde düşman topraklarına hızlı ulaşmanın bir silahıydı. Bugün ise dünyanın dört bir yanını birbirine bağlayan ticari uçuşların kalbidir. Uçakların gövdesine bağlanmış bu devasa motorlar, artık bombalar değil, özlem taşıyor. Bir annenin oğluna, bir seyyahın düşlerine...
***
V-2 roketleriyle Londra üzerine dehşet yağdıran Wernher von Braun’un eliyle, ölüm kusan bu metal yılanlar, şimdi yıldızlara göz kırpıyor. Amerika’ya transfer edilen bilgi ve beyinler, Ay’a ilk adımı mümkün kıldı. V-2’lerin enkazından fırlayan hayal, şimdi Mars’a koloni kurma ihtimalimizi taşıyor. Demek ki insan, hem yok eden hem de geleceği inşa eden olabiliyor aynı anda.
***
Geceleri düşmanı gözetlemek için geliştirilen kızılötesi kameralar, bugün felçli hastaların vücut sıcaklıklarını izliyor, yangın bölgelerinde mahsur kalmış bir çocuğu buluyor. Radar sistemleri, artık uçak düşürmek için değil, havaalanlarında güvenliği sağlamak, hava durumunu tahmin etmek için çalışıyor. Savaşta geliştirilen görme biçimleri, şimdi bizi daha emniyetli kılıyor.
***
AEG’nin savaş yıllarında yaygınlaştırdığı manyetik bant kaydı, bugünün dijital müziğinin atasıdır. Bir zamanlar Hitler’in konuşmalarını kaydeden o teknolojiler, şimdi sevdiğimiz sanatçıların albümlerinin temelidir. Belki bir gün uzaylılara “merhaba” diyeceğimiz ses kayıtları da o mantıksal temele dayanacaktır.
***
Nazilerin içilebilir su üretimi için başvurduğu iyon değişimi, bugün binlerce şehirde milyonlarca insanın yaşamsal ihtiyacını karşılıyor. Su gibi sade ama onsuz yaşanamaz olan bu teknoloji, geçmişin ölüm makinesinden geleceğin yaşam kaynağına evrildi. Hangi tarihi ironi bundan daha büyük olabilir?
***
Savaşın morfin yetersizliğine karşı geliştirilen sentetik çözümü metadon, bugün bağımlılıkların zincirlerini kırmak için kullanılıyor. Yani bir acının yerine geliştirilen başka bir acı kesici, bugün binlerce insanı özgürlüğe taşıyan bir köprü oldu. Bazen en karanlık gecelerde bile umut, bambaşka bir biçimde filizlenir.
***
O yıllarda hayal bile edilemeyecek bir şeydi: Kendi kendine çalışan, bilgi işleyen bir makine. Bugün cebimizde taşıdığımız akıllı telefonlar, Z3’ün dijital DNA’sını taşıyor. Nazi Almanyası’nda bir bodrum katında başlayan bu devrim, şimdi kuantum bilgisayarların, yapay zekâların yolunu açtı. Belki de bir gün bilinç sahibi makineler ilk atasını, Zuse’nin makinelerinde bulacak.
***
Tarih bazen acımasızdır. O acımasızlık içinde bile insan zekâsı, ölüme değil yaşama hizmet etmeyi başarabilir. Nazizm’in inşa ettiği korkunç makinenin içinde çalışan bazı bilim insanları, istemeyerek de olsa insanlığın geleceğini şekillendirdi. Bugün o teknolojiler artık kurşun değil, köprü; artık hedef değil, umut.
Ve belki de en dramatik olanı, insanlık, en karanlık anlarında bile ışığa ulaşmanın bir yolunu buluyor. Nazi döneminin icatları, o zalim ideolojiyi değil; insan aklının, bilimin ve yeniden doğuşun simgeleri olarak yaşamaya devam ediyor.
***
O geçmişin bir devamı...
Jet motorları daha sessiz, roketler daha uzakları hedefliyor. Kızılötesi sistemler daha keskin, bilgisayarlar daha bilinçli. Belki yarın, suyu sadece arıtmayacağız; onu atomlarına ayırıp enerji üreteceğiz. Belki metadon gibi ilaçlar değil, DNA'yı onaran biyomoleküller acıyı yok edecek. Belki de jet motoru değil, ışık hızıyla giden kuantum geçitleri taşıyacak bizi...
