Afganlar: Mülteci mi sığınmacı mı, göçmen mi?

Afganlar: Mülteci mi sığınmacı mı, göçmen mi?

Afganistan''dan Türkiye''ye gelen insanlarla ilgili haberlerde, televizyon programlarında, kamuoyunda gerçekleştirilen konuşmalarda "Afgan mülteciler, Afgan sığınmacılar, Afgan göçmenler, Afganistan''dan düzensiz göç edenler" gibi farklı tanımlamalar yapıldığını görüyorum. Ancak pek çoklarının bu tanımlamaları, kavramların manasını bilmeden bilinçsizce yaptığını fark ettim. Oysa, kavramların sağladığı hukuki koruma birbirinden çok daha farklı olduğu için doğru kullanılmaları önemli.

Bu sebeple, önümüzdeki günlerde daha uzunca süre gündemimizde olacak Afganistan meselesinde en azından kavramsal karmaşayı gidermek gerek diyerek, bu kavramların ne olduğuna ve Afganları nasıl tanımlamamız gerektiğine bir bakalım…

Uluslararası kavramlar

Mülteci, vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncesi nedeniyle zulme uğrayacağından haklı endişe duyan ve bu yüzden vatandaşı olduğu ülkeye dönemeyen veya dönmek istemeyen, uluslararası hukuk tarafından korunan kişiyi;

Sığınmacı, mültecilik başvuruları karara bağlanmayan, uluslararası koruma arayan ancak henüz resmî olarak tanınmamış kişiyi;

Göçmen, uluslararası kabul görmüş tek bir tanımı olmasa da özetle maddi veya manevi olarak yaşam koşullarını iyileştirme maksadıyla başka bir ülkeye veya bölgeye yerleşen kişiyi ifade ediyor.

Ulusal mevzuattaki farklılık

Türkiye''de meseleyi karmaşıklaştıran durum ise, Türkiye''nin Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi''ne 1961''de onay vermesine ve 1967''de ilgili protokolü imzalamasına rağmen, coğrafi sınırlama ilkesini sürdürmeyi tercih etmesi. Buna göre, Avrupa dışından gelenler, Türkiye''de mülteci olarak kabul edilmiyor.

Düzenlemenin sebebi, eskiden Türkiye''nin transit ülke olmasıydı. Avrupa''ya geçmek için köprü görevi gören Türkiye, bu kimselere mülteci sıfatı tanımak istemiyordu. Tabii Avrupa''nın sınırlarını dışarıya daha sıkı kapamasıyla Türkiye de köprülükten kalıcı ülkeye dönmüş oldu.

Türkiye''de konuya dair mevzuat olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu''nda (2013 tarihli, 6458 sayılı) koruma statüleri, yukarıdaki mülteci tanımından hareketle, Avrupa''dan gelip gelmemesine göre ayrılıyor ve Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle Türkiye''ye gelenler mülteci, bunun dışındakiler, üçüncü bir ülkeye yerleştirilene kadar şartlı mülteci olarak adlandırılacak şekilde düzenleniyor.

2014 tarihli Yabancıların Geçici Koruma Yönetmeliği''ne göre ise, acil ve geçici koruma amacıyla bireysel değil de kitlesel olarak sınırlarımıza gelen ve giren yabancılara geçici koruma statüsü tanınıyor.

Buna göre Türkiye''de ne Suriyeliler ne de Afganlar mülteci.

Suriyeliler, geçici koruma statüsünde ancak Afganlar bu statüye de dahil değil. Mevcut mevzuata göre Afganların hukuki statüsü yok.

Şu durumda Afganlar, göç ettiği ülkeye giriş yaparken yasa dışı yolları tercih eden, ülkede bulunmak için yasal hakkı bulunmayan, herhangi bir hukuki statüye dahil olmadıkları için yasal hakları da bulunmayan düzensiz göçmenler.

Halihazırda, yasal izinlerini almış olanların dışında hangi yasal dayanakla yaşayacakları belirsiz. Zira, bu durumda herhangi bir sağlık güvenceleri dahi yok. Talep ederlerse bu taleplerini hangi yasal formata göre iletecekler, sayıları daha da arttıkça bunu topluca bir eylem halinde yaparlarsa neler yaşanacak, şimdilik belirsiz.

Belirli olan, bu meselelerin daha uzun süre Türkiye''nin gündeminde olacağı…

 

FİLM: YETİMHANE

"Afganistan" denilince belki de akla ilk gelen film "Uçurtma Avcısı"dır ancak ben, iki sene önce İstanbul Filmekimi''nde izlediğim ve görece çok daha az bilinen bir filmden bahsetmek istiyorum: "Parwareshghah/The Orphanage", Türkçe ismiyle "Yetimhane".

1989''daki Rus işgali sırasında, Sovyet yanlısı hükümet tarafından kurulan bir yetimhanedeki çocukların hikâyesinin anlatıldığı 2019 yapımı bu filmin alt metninde, Rusların Afganistan''dan çekilmesi ve İran ile ABD destekli Mücahitlerin Kabil''e girişi sonrası, bir ülkenin yönetiminin nasıl bir uçtan diğerine geçtiğini izliyoruz. Afgan kültürünü ve siyasi geçmişini sıklıkla konuştuğumuz şu günlerde, bu filmi internet üzerinden bulup izlemenizi tavsiye ederim.

Yazarın Diğer Yazıları