Mustafa Kemal''in tarih sahnesine çıkışı, yarbay rütbesiyle 25 Nisan 1915''te Çanakkale Savaşı''nda, Kemalyeri''nde başlar. 34 yaşındadır. Bundan dört yıl sonra, Samsun yolculuğunda Bandırma vapurundadır. Tarihin akışını ve ulusunun kaderini değiştirecek lider, bu yolculukta 38 yaşındadır. Bu zorlu ve engellerle dolu yolculuk, 16 Mayıs 1919''da düşman işgali altındaki Osmanlı Başkenti İstanbul''dan başlar.

Atatürk, 13 Kasım 1918''den 16 Mayıs 1919''a kadar 184 gün, yani 6 ay kadar İstanbul''da kalır. 5.5 ayı Şişli''de geçer. Atatürk''ün Şişli günleri, vatanın kurtuluş reçetesinin yazıldığı ve yeni Türk devletinin planlandığı, tasarlandığı dönemdir. İstanbul''da; Ali Fuat Paşa, Kazım Karabekir Paşa, İsmet Bey, Rauf Bey, Refet Bey, Ali Fethi Bey gibi Millî Mücadele''de görev alacak isimlerle görüşür.

Mustafa Kemal, arkadaşı Ali Fuat Paşa (Cebesoy) sayesinde Sadrazam (Başbakan) Damat Ferit hükümetinde İçişleri Bakanı olan Mehmet Ali Bey''le tanıştırılır. Mehmet Ali Bey de, Mustafa Kemal''i bir yemekte Başbakan Damat Ferit''le görüştürür. Tam o günlerde işgal kuvvetleri, hükümete Samsun ve çevresinde güvenliğin sağlanması konusunda baskı yapmış ve Samsun''u işgal tehdidinde bulunmuşlardır. Sadrazam Damat Ferit, İçişleri Bakanı''nı çağırır ve düşüncesini sorar. İçişleri Bakanı Mehmet Ali Bey: "Oraya Mustafa Kemal Paşa''yı gönderelim" der. Damat Ferit artık karar vermiştir. İsteyerek ya da istemeyerek, Mustafa Kemal''in Dokuzuncu (sonra üçüncü olacak) Ordu Müfettişliğine atanması onayını, 30 Nisan 1919''da padişahtan alır. Mustafa Kemal, görevlendirme belgesini aldığı zaman duyduğu heyecanı şöyle anlatır: "Bakanlıktan çıkarken, heyecanımdan dudaklarımı ısırdığımı hatırlıyorum. Kafes açılmış, önümde geniş bir dünya vardı. Kanatlarını çırparak uçmaya hazırlanan bir kuş gibiydim…"(1)

Mustafa Kemal, Samsun''a nasıl görevlendirildi?

Mustafa Kemal''i Anadolu''ya göndermeye karar verenlerle, kendisinin hedefleri arasında hiç benzerlik olmadığı kısa sürede ortaya çıkacaktı. Görevlendirme yönergesinin ayrıntılarını, Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay İkinci Başkanı Kâzım Paşa''yla (İnanç) düzenler. Görev yönergesi hazırlanırken, Mustafa Kemal''in tek ilgilendiği konu yetki sorunudur. Kâzım Paşa''ya: "Şu iki noktayı mutlaka ekle, onlar bana yeter. Birinci madde, Samsun''dan başlayarak, bütün Doğu vilayetlerindeki kuvvetlerin komutanı olabilmem ve bu kuvvetlerin bulunduğu vilayetler valilerine doğrudan emir verebilmemdir. İkincisi, bu bölge ile herhangi bir temasta bulunan askerî ve sivil makamlarla yazışmada bulunabilmeliyim." der.(2)

Kâzım (İnanç) Paşa, Mustafa Kemal''in arkadaşıdır, Çanakkale Cephesi''nde birlikte savaşmışlardır. Görevlendirme Belgesi''nin alt bölümüne bu maddeleri ekler ve Savunma Bakanı''nın odasına imza için gider. Bakan imza atmaya cesaret edemez. "Evlat ne yaparsanız yapın, ama ben bu işlerden anlamam, ben bu işte yokum. Nedir bu başıma sarılanlar?"(3) der gibi mührünü Kâzım Paşa''nın eline verir. Kâzım Paşa odasına döner. Görevlendirme yazısının altına Bakanın mührü basılır:  

Mustafa Kemal, Samsun''a hareketinden önce, 14 Mayıs 1919 günü Sadrazam Damat Ferit''in evinde, davet üzerine akşam yemeğinde bulunur. Yemekte, Genelkurmay Başkanı Cevat (Çobanlı) Paşa da vardır. Yemek soğuk bir ortamda geçer. Yemekten sonra, Damat Ferit bir harita getirtir. Mustafa Kemal''in Müfettişlik Bölgesi''ni harita üzerinde görmek ister. Mustafa Kemal''in yetkileri konusunda tereddütleri olduğu anlaşılır. Fakat Cevat Paşa, işi önemsemeyen bir hareket ve birkaç sözcükle konuyu kapatır ve eliyle belirsiz bir bölgeyi işaret ettikten sonra: "Zaten nerede kuvvet kaldı ki" der ve konuşma biter.(4) 

Damat Ferit''in konağından ayrıldıktan sonra, Mustafa Kemal''le Cevat Paşa kol kola Nişantaşı caddesinden Teşvikiye''ye doğru yürürler. Cevat Paşa samimi bir dille sorar:

"Bir şey mi yapacaksın, Kemal?"

"Evet Paşam, bir şey yapacağım!"

"Allah muvaffak etsin!"

"Mutlaka muvaffak olacağız!"  Ve iki arkadaş ayrılırlar…

Padişah Millî Mücadeleyi başlat diye görevlendirmedi

Padişah ve hükümet, Mustafa Kemal''i Millî Mücadele''yi başlat diye Samsun''a göndermedi. Tersine, işgalci devletlere karşı olabilecek hareketleri engelle diye görevlendirdi. "Kurtuluş Savaşı''nı başlatmak için Mustafa Kemal''i Anadolu''ya Vahdettin gönderdi" iddiasında bulunan ve tarihi çarpıtanları, daha sonra bizzat Vahdettin yalanlar. Vahdettin, 1923''te Mekke''de yayımladığı beyannamede, Atatürk''ü Kurtuluş Savaşı''nı başlatması için Anadolu''ya göndermediğini, "Mustafa Kemal''i Anadolu''ya gönderen kabineye uydum" diyerek itiraf eder.(5) Ayrıca, Mustafa Kemal, Samsun''a çıkmadan önce, Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit Paşa, 30 Mart 1919''da İngiltere''nin sömürgesi olmak için İngiltere''ye zaten başvurmuşlardı.(6)

Özetle Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı Devleti''ni ve Hanedanı''nı kurtarmak amacıyla değil, kayıtsız şartsız ulus egemenliğine dayanan yeni bir Türk Devleti kurmak amacıyla Anadolu''ya çıktı.

Mustafa Kemal Paşa, 16 Mayıs 1919''da, 23 subay (kendisi dahil), 25 erbaş/er olmak üzere toplam 48 kişiyle Samsun''a hareket eder.

Mustafa Kemal Paşa, Samsun''a hareket ettiğinde durum şuydu… İngiltere, Fransa ve İtalya İstanbul''u; İngilizler, Gaziantep, Urfa, Maraş, Samsun ve Merzifon''u; Fransızlar, Adana, Mersin ve Dörtyol''u; İngilizler-Fransızlar, Çanakkale-Boğazı''nı; İtalyanlar, Antalya, Konya, Kuşadası, Marmaris, Bodrum, Fethiye, Afyon ve Burdur''u; Yunanlılar, İzmir''i işgal etmişlerdi. Yunanlılar İngilizler''in desteğiyle Küçük Asya Seferi hayaliyle Batı Anadolu''yu işgal edecek ve Ankara yakınlarına kadar geleceklerdi… Mustafa Kemal Paşa, Samsun''a ayak bastığında, şehirde İngiliz işgal kuvvetleri vardı. Pontusçular sokaklarda kol geziyordu. Halk kendisini koruyamayacak durumdaydı.

Türkiye Cumhuriyeti''nin doğum sancıları, 19 Mayıs 1919''da Samsun yolculuğu ile başlar. Bu zorlu ve engellerle dolu yolculukta, tarihin akışını değiştirecek lider, hem kendisinin hem de milletinin ve mazlum ulusların kaderine damgasını vuracaktır.

Bir sonraki yazımızda, Mustafa Kemal''in Samsun''a çıkış yolculuğunu kaleme alacağız.  

.................

Kaynakça:

(1), (2), (3), (4) Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam, I. Cilt, İstanbul, 1981.

(5) Turgut Özakman, Vahidettin, Mustafa Kemal ve Millî Mücadele, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2007.

(6) Hikmet Bayur, Atatürk''ün Hayatı ve Eseri 1, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.