Pîr-i Türkistan Ahmet Yesevî'nin hikmetleri ve Yusuf Has Hâcib'in Kutadgu Bilig'i Kur'ân'a giden yoldur. Hikmetlerde ve Kutadgu Bilig'de Kur'ân ölçüsünde biz varız.

Geçin İlkçağ filozoflarını... "Onlar da neci oluyor!" demiyorum. Diyemem de... İlk muallimler vardı ki, hikmetler var, kutlu bilgiler var. İlkçağ filozoflarının cilt cilt anlattıkları, hikmetler ve kutlu bilgilerde metaforlarla en kısa yoldan ruhumuza işleniyor. Hayat mana kazanıyor.

Prof. Dr. Abdullah Kök, Türk'ün iki temel eserini inceledi; "Pîr-i Türkistan'ın Metafor Dünyası" (367 s.) ve "Kutadgu Bilig-Türklerin Entelektüel Mirası- Devlet: Adalet, Kut, Töre"yi ortaya koydu. (Her ikisi de Kesit Yayınları'ndan.)

Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim: Millî Eğitim Bakanlığı, bütün orta mekteplerde yardımcı ders kitabı olarak okutulması için Abdullah Kök Hoca'dan, bu iki kitabı, ilmî kriterlerden taviz vermeden, mücmel hâle getirmesini istemelidir. Ben şimdiden duyurayım. Bugün olmazsa yarın!

Siz önce "metafor"u soracaksınız. Birçok tarifi var. Fevziye Abdullah Tansel'in tarifiyle "metafor"u öğreneceğiz ve Prof. Dr. Abdullah Kök'ün, her iki kitapta da asıl neyi vermek istediğini anlayacağız:

"Metaforlar temelde benzetmenin, karşılaştırmanın ve kişileştirmenin kullanılarak meydana getirildiği mecazlı kullanımlardır. Sözlüklerde sözcüğün temel anlamı yanında yan anlam ve mecaz anlamlarına da rastlarız. Sözlük anlam; bir varlığın sadece herkes tarafından bilinen genel anlamını verir. Mecazlar ise; varlığı geniş anlamda, daha zengin bir düşüncede ve heyecan ile anlatır."

"Pîr-i Türkistan'ın Metafor Dünyası"na "takriz/sunuş" yazan Prof. Dr. İbrahim Dilek "Divan-ı Hikmet"in önemini şu cümlelerle ortaya koyar:

"Dante'yi hesaba katmadan İtalyan edebiyat ve kültürünü anlamak/anlatmak nasıl mümkün değilse Sheakspeare olmadan İngiliz Dili ve kültürü, Goethe olmadan da Alman Dili ve kültürü... hakkında konuşmak mümkün değildir. Bu cümleden olarak Türk kültürünün mümtaz simalarından ve insanlığın şansı olan Ahmet Yesevî'yi anlamadan da Türk Dili, kültürü, inanç dünyası ve kimliği üzerinde akıl yürütmenin mümkün olmadığı ortadadır. Ahmet Yesevî'nin düşüncesi, eserleri, öğrencileri ve takipçileriyle Türk-İslam düşüncesini hazmetmiş, benliğinde yoğurmuş Müslüman Türk kimliğinin oluşmasındaki eşsiz katkıları ve anahtar rolü tartışılmazdır. Divan-ı Hikmet en yüce özelliklerinden biri olan sadelik içinde sürekli doğruları tekrarlayarak kişiyi kâmil insan olma yönünde harekete geçirmek amacıyla yazılmıştır."

Prof. Dr. Abdullah Kök, gerek "Pîr-i Türkistan'ın Metafor Dünyası"nın, gerek "Kutadgu Bilig-Türklerin Entelektüel Mirası- Devlet: Adalet, Kut, Töre" üzerinde çalışırken, Ahmet Yesevî'nin ve Yusuf Has Hâcib'in yetiştiği muhitten ilham aldığını söyleyebiliriz. Kendisi ata yurdumuzda, üniversitelerde, uzun yıllar ders vermiştir. Hoca'nın Kutadgu Bilig çalışmasının ön sözündeki şu satırlara ekleyecek sözümüz yoktur: 

"Yusuf un kahramanları yitik bir yönetimi yeniden ayağa kaldıracak kudretli Türk kimlikli kahramanlardır. Kutadgu Bilig dil/tarih/kültür/mitoloji değerlendirmeleri neticesinde Türk kültür ve düşüncesinin tezahürünün ürünü olduğu açıkça görülür… Çok kültürlü Türk kimlikli Yusuf un ferasetli Türk kahramanları Kutadgu Bilig'le Türk düşüncesini bize ulaştırır."

Okumak lâzım.