2023 yılının bu son günlerinde dönüp geriye baktığımızda; şüphesiz 6 Şubat depremi hâlâ acılarıyla gündemimizde. Açılan yara o kadar büyük oldu ki… Türk milleti depremin ilk dakikalarından itibaren elinden ne geliyorsa yapmak için çırpındı. Geçen zaman içinde elbette kurumsal olmayan yardımlar sona erecekti, erdi de. Tam da bu nedenle devlet kurumsallaşmıştır. Zor durumlar, sadece bireylerin yardımlarına bırakılamaz.

Nitekim sosyal güvenlik mevzuatı depremde hayatını kaybedenlerin hak sahiplerine koşulları taşımaları kaydıyla ölüm aylığı bağlıyor, ölüm toptan ödemesi ve cenaze ödeneği veriyor. Ancak bir koşul var ki, olmazsa olmaz o da “talep”.

Talep yoksa, aylık da yok…

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ölüm aylığı bağlanmasının, ölüm toptan ödemesi ve cenaze ödeneği alınmasının ilk önce gelen koşulu hak sahiplerinin talepte bulunması/başvuru yapmalarıdır. Hak sahibinin talep yapması, üzerinde durulmayacak bir konu gibi durmuyor, değil mi? Aslında hak sahibi reşitse çok da sorun olmayacak. Ama hak sahibi ya çocuksa. Üç yaşında, beş yaşında bir çocuksa… ki birçok hak sahibi depremde tüm yakınlarını kaybettiler, sadece anne ve babalarını değil. Bu durumda yetim aylığını, toptan ödemeyi ya da cenaze ödeneğini hak eden yetimlerin vasilerinin başvuruları aranacak. Maalesef vasiler de konudan bihaber olabiliyor. Yetimler talep edecek belki; ama neyi talep edecekler, ne hakları var bilmiyorlar ki. Kaldı ki bu aylıkların, ödemelerin veya ödeneklerin hiçbiri karşılıksız değil. Bunlar vefat eden depremzedelerin ödedikleri primlerin karşılığı. Diğer bir deyişle Hazine tarafından karşılıksız verilecek bir tutar da söz konusu değil.

2011 Van depremi ile Soma maden kazasında vefat eden depremzedelerin ve kazalıların hak sahiplerine kolaylık sağlanmıştı. Bu depremde benzer bir düzenleme yapılmadı.

2011 yılında Van’da meydana gelen depremde ölüm aylığı bağlanmak için 30 günlük prim yeterli kabul edildi. 2014 yılında Soma’da maden kazasında ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanma koşulları aranmadı.

6 Şubat depreminde vefat edenlerin hak sahiplerine ölüm aylığı ile ilgili kolaylık sağlayan bir yasal düzenleme mevcut değil. Hiç değilse talep/başvuru konusunda kolayca yapılabilecek bir düzenleme ile başvuru koşulu kaldırılarak yetimlerin hak kazandıkları aylıkların, ödemelerin ve ödeneklerin verilmesi yerinde olacaktır. Düzenleme yapılamıyorsa bile nüfus kayıt sisteminden anne ve/veya babasını kaybeden yetimlerin hak sahipliği 4/a (SSK), 4/b (Bağ-Kur) ve 4/c (Emekli Sandığı) sigortalılık statülerinde sorgulanarak tespit edilebilir. Hatta askerlik borçlanması veya doğum borçlanması vb.. haklarla hak sahipliği oluşup oluşmadığı değerlendirilebilir. Akabinde de hak sahibi yetimlerin bulundukları yerlerdeki Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerine listeler iletilebilir. Bu listelere göre görevlendirilecek memur arkadaşlar yetimlerin başvurularını alabilirler. Bu yolla deprem dışında da anne ve babasını kaybeden yetimlere de ulaşılabilinecektir. Aksi halde yetimler, aylık haklarından habersiz hayatlarını sürdürecekler. Dereye su gelinceye kadar kurbağanın gözü patlayacak.

Cumhurbaşkanlığı koordinesinde; başta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı olmak üzere diğer kamu kurum kuruluşları da depremlerde hayatını kaybeden memurların hak sahiplerinin cenaze yardımı alıp almadıklarını kolaylıkla belirleyebilirler. Zira vefat eden memurların yetim kalan çocukları böyle bir hakları olduğunu bilecek durumda değiller. Alınmamış cenaze yardımları tespit edilerek, hak sahiplerine ulaştırılması bir borcun ifası olarak görülmelidir.

Depremzede yetimlere ölüm aylığı

bağlanma koşulu nedir?

En az 1800 prim ödeme gün sayısı bulunmak veya,

4/a (SSK) için; her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıl sigortalılık süresi ve toplam 900 prim ödeme gün sayısı bulunması koşuluyla ölüm aylığı bağlanabiliyor.

Hak sahibi çocuklardan 4/a (SSK) kapsamında sigortalı olsalar da; 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi durumunda 20 yaşını, yükseköğrenim görmesi durumunda 25 yaşını doldurana kadar aylıkları sürecek. Bunun dışındaki çalışmalarda, istisnalar hariç aylıklar kesilecektir. Yine kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir veya aylık alıyorlarsa yetim aylıkları bağlanmayacaktır. Kız çocuklarında evli olmamaları (boşanma ve dul kalma halleri dahil) durumunda herhangi bir yaş ya da öğrencilik koşulu bulunmuyor, aylık bağlanması için.

Ölüm toptan ödemesi için koşul var mı?

Ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaması koşulu bulunmaktadır. Bu durumda ölüm toptan ödeme tutarı, hisseleri oranında depremde yetim kalan çocuklara verilecektir.

Cenaze ödeneğinden nasıl yararlanılır?

Cenaze ödeneği; gelir veya aylık alırken ya da 360 gün prim ödeme gün sayısı bulunurken vefat eden sigortalının hak sahiplerine verilmektedir. Bu ödenekten yararlanmak için vefat tarihinde sigortalı olma koşulu bulunmamaktadır.

/////////////////////////

BİR SORU BİR YANIT

++++++++++

Halen yurt dışında bulunmaktaydım. Türkiye’deki çalışmalarım yaklaşık 4.300 gün. Yurt dışı borçlanması yaparak emekli olabiliyorum. Ancak kesin dönüş şartı olduğunu duydum. Bir süre daha yurt dışında olacağım. Bu durumda emekli olamam mı?

Kesin dönüş şartından kastedilen emeklilik başvurusunda bulunduğunuzda kısa süreli çalışma olarak adlandırılan işler dışında çalışmıyor olmanızdır. Bunun yanı sıra ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almamanız gerekmektedir. Yurt dışı borçlanmaların 4/b (Bağ-Kur) sigortalılık statüsünde kabul edileceğini bilmelisiniz. Zira yapacağınız yurt dışı borçlanma ile son yedi yılda en fazla sigortalılık statüsü 4/b (Bağ-Kur) olursa, 4/a (SSK) emeklilik koşullarından çıkar, 4/b (Bağ-Kur) emeklilik koşullarına girebilirsiniz. Bu nedenle 1.260 günden fazla yurt dışı borçlanması yaparsanız Bağ-Kur emeklilik koşullarına tabi olacaksınız.

Sorularınız için e-posta adresi: hkaganoyken@gmail.com