Günümüz dünyasında ekonomi sınır tanımıyor. İnternet sitelerinden dünyanın bir ucundan alışveriş yapabiliyoruz. Hükümetler bu yeni duruma ayak uydurmaya çalışırken, ticaretin devinimine yetişmek neredeyse olanaksız. Diğer taraftan emek piyasası da çok hareketli. Şirketler artık çalışanlarında iş yerinde bulunma koşulu aramıyor. Pekâlâ şirket başka bir ülkede, çalışanlar başka başka ülkelerde olabiliyor. Ya da çalışanların farklı uluslardan olması şirketler için sorun oluşturmuyor. Ülkemiz özelinde yurt dışında çalışma furyası yoğunlukla 1960’larda başladı. Halen de sürüyor, diyebiliriz. Yurt dışında çalışmak ya da yaşamak çoğumuzun özellikle gençlerin hayali.

Yurt dışında çalışma, insan hayatını değiştiren bir olgu. Yurt dışında çalışan bir işçimiz için temel sorunlar; emekliliği, sağlık hakları, çalışma ve oturma izinleri ile ailesinin Türkiye’deki ya da yabancı ülkedeki durumu. Elbette listeyi uzatmak olanaklı. Çalışma hayatının dinamizmi içinde iş gücü piyasası da kendi içinde sorunlara yanıt bulunmaya çalışıyor. Cevaplar, gidilen ülkeye, gidilme yoluna yapılan işlere göre değişmekte. Ülke mevzuatımız ile yabancı ülke mevzuatının aynı anda değerlendirilmesi ile ancak sorunlar aşılabilmektedir.

Konuyu iki ana başlıkta topladığımızda; Kişilerin kendi çabaları ile yurt dışında iş bulmaya çalışmaları ve firmalarımızda yurt dışı işlerinde çalışanlarını görevlendirmeleri karşımıza çıkıyor.

Şirketler için en sık seçilen yöntemlerin başında yurt dışına geçici görevlendirme geliyor. Peki, geçici görevlendirmelerde sigortalı SGK’ya tabi olabilir mi?

Öncelikle 4 (a) SSK sigortalılık statüsünde bulunan sigortalılar, şirketler tarafından geçici görevle yurt dışına gönderebileceğini belirtelim. Bu görevlendirme süresince; gerek sigortalıların ve gerekse de işverenlerin sosyal güvenlik alanında hak ve yükümlülükleri devam edecektir.

Görevlendirmelerde; ülkemizle arasında sözleşme olsun ya da olmasın yabancı bir ülkeye sigortalı gönderilebilir. Bunun için iş yerinin yurt dışında şubesi ya da faaliyet konusu ile uyumlu işinin olması gerekmektedir. İşyerinden gönderilecek sigortalının yurt dışında da benzer bir işi yerine getirmesi ve mesleğinin uygunluğu beklenir. Geçici görevlendirmelerde iki ayrı ülke mevzuatı olduğu gözden kaçmamalıdır. Gönderilecek sigortalının işlemlerinde; her iki ülkenin kuralları, bunun yanında varsa ikili sözleşmeler ve uluslararası sözleşmeler değerlendirilmelidir. Geçici görevlendirme nedeniyle geçen yurt dışı çalışma süreleri, yurt dışı borçlanma kapsamında bulunmamaktadır. SGK’ya yapılacak bildirimler sanki Türkiye'de çalışılıyor gibi sürmelidir.

Geçici görevlendirmelerde; sigortalı ile Türkiye’deki şirket arasındaki hizmet akdi unsurlarının devam ettiği varsayılır. Bunun anlamı sigortalının işverenin emir ve talimatı altında çalışmaya devam ettiği, iş sözleşmesindeki unsurlara bağlı olduğu ve ücretini Türkiye’deki işveren tarafından ödendiğidir. Ayrıca sigortalının yurt dışında yerine getireceği görevin belirli bir süreyi kapsadığı peşinen kabul edilmektedir. Nitekim aramızda ikili sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkelerde geçici görevlendirme süreleri sözleşmelerle ayrı ayrı belirlenmiştir. İşin yetişmemesi durumunda yapılacak uzatmalar da ülke ülke usule bağlanmıştır.

Yurt dışı borçlanma olasılığının değerlendirilmesi…

Geçici görevlendirmeler dışında yurt dışı borçlanma yapılarak, çalışılan günlerin sigortalı hizmetine katılması olanaklı. Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olsun veya olmasın yurt dışında çalışan Türk vatandaşları, yabancı ülkede geçen hizmetlerini Türkiye’de geçmiş hizmete saydırmak için borçlanabilirler. Yurt dışı sürelerinin borçlandırılabilmesi için; borçlanma kapsamındaki yurtdışı sürelerini belgelendirmek ve yazılı talep gerekli. Üç aylık süre içinde borçlanma tutarının bankaya yatırılması gerekmekte. Aksi halde başvuru geçerli olmayacak, yurt dışı borçlanma için yeni başvuru istenecektir. Borçlanılan yurt dışı süreleri 4/b (Bağ-Kur) sigortalılık statüsünde sayılacağı özellikle göz önüne alınmalıdır.

Yurt dışında bulunan Türkler isteğe bağlı sigortalı olabilir mi?

İsteğe bağlı sigortalılık için Türkiye'de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşı olma koşulu aranmaktadır. Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanan ülkelerde isteğe bağlı sigortalı olma seçeneği bulunmamaktadır. Ancak bazı sosyal güvenlik sözleşmelerinde isteğe bağlı sigortalılık düzenlemesi bulunmaktadır. Fransa, İngiltere, İsveç ve İsviçre de isteğe bağlı sigortalı olabilmek mümkün. Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşları isteğe bağlı sigortalı olabileceklerdir. Ancak sözleşmesiz ülkede çalışacaksa, isteğe bağlı sigortalı olma olanağı kalmamaktadır.

BİR SORU BİR YANIT

1998 yılında ilk sigorta kaydım bulunmakta. Şu an SSK gün eksiğim var. Emekli olamıyorum. Avrupa’da kendime iş buldum. Emekliliğim nasıl etkilenir?

EYT yasası kapsamında olduğunuz anlaşılıyor. Emeklilik için gerekli günleri yurt dışı borçlanması ile tamamlayabilirsiniz. Ancak bu borçlanmayı 4/b (Bağ-Kur) emeklilik koşullarına tabi olma olasılığı bulunmaktadır. Son yedi yılda en fazla sigortalılık statüsü hangi sigortalılık statüsünde ise o sigortalılık statüsünden emekli olursunuz. Dolayısıyla 1.260 gün yurt dışı borçlanması yapmanız durumunda, 4/b Bağ-Kur emeklilik koşullarına tabi olacaksınız. EYT kapsamında emeklilik koşullarını sağlamayı hedefliyorsunuz. Emeklilik için 1.260 günden daha fazla güne gereksinim duyuyorsanız; 1.260 günden daha fazla yurt dışı borçlanma yapıldığında 4/b (Bağ-Kur) emeklilik koşullarına tabi olacağınızı bilmelisiniz. Hâlihazırda Bağ-Kur emeklilik koşulları SSK emeklilik koşullarına göre daha zor sağlandığı için Bağ-Kur emeklilik tercih edilmemektedir. Tekrar 4/a (SSK) emeklilik koşullarına dönmek için ise 1.260 gün 4/a (SSK) bildirimi gerekmektedir.