Çoğumuz için maaş bordrosu, net ücret tutarını ifade eder. Bu nedenle de elimize geçen ücret tutarının ne kadar arttığına odaklanırız. Ele geçen net ücret arttığında, yani zam geldiğinde, elbette çalışanın ya da emeklinin yüzü güler. Doğal olarak da gündemi aylıklara gelen zam oluşturur. Diğer taraftan hepimiz bir bütçe çerçevesinde hayatımızı sürdürürüz. Gelirlerimizi ve giderlerimizi dengeleyip biraz da para arttırabilirsek, tasarruf ederek mal mülk sahibi olmaya çalışırız. Şayet aldığımız zamlar ile giderlerimizi ancak karşılayabiliyorsak ya da standartlarımızı düşürerek düğmemizi ilikleyebiliyorsak, satın alma gücümüz düşmüş demektir. Zamlar ile gelirimiz bir taraftan artarken, diğer taraftan fiyatların yükselmesi ile giderlerimiz artıyorsa; günün sonunda değişen pek bir şey olmuyor demektir. Bu durumda ücretlere sadece “zam oranı” açısından yaklaşmak yeterli değildir. Zam kadar önemli bir konu da bordrolardaki prime esas kazanç tutarıdır.

Aslında maaş/ücret bordrolarındaki rakamlar çok şeyi değiştirir. Emekli aylıkları, ölüm aylıkları, sürekli iş göremezlik gelirleri, geçici iş göremezlikler, işsizlik ödenekleri, kıdem ve ihbar tazminatları, yıllık izin ücretleri; hepsi, bordronuzda yazan tutarlar ile hesaplanır. Dolayısıyla ücret pazarlıklarının ana konusunu zamlar oluştursa da diğer yandan bordro rakamlarıyla şekillenen aylık, gelir, ödenek ve tazminat hesaplarının da ayrıntılı yapılması gerekmektedir. İşveren maliyeti ile çalışanın mali hakları arasında bir denge noktası arayışı gün geçtikçe profesyonelleşmektedir.

Maaş/ücret bordrolarında, SGK matrahı ya da prime esas kazanç toplamı olarak ifade edilebilecek alan memurlar için de işçiler için de ileride bağlanacak aylıklarında etkilidir. Doğrusu SGK matrahı ile brüt ücretin aynı olması beklenir. Ücret bordrosunda toplam brüt ücret tutarı ile SGK’ya bildirilen kazanç arasındaki fark bulunduğunda; ücretinizin içinde “prime esas kazanç kabul edilmeyen ödemeler” vardır. Diğer bir anlatımla bordronuzdaki brüt ücret, SGK matrahından fazla ise prime tabi olmayan ödemeler bordronuza yansımıştır. Yemek paraları, çocuk zammı, aile zammı, işverence ödenen özel sağlık sigortaları ve bireysel emeklilik gibi kısmen prime tabi ödemeler bordronuzda yer alıyorsa; bu tür ödemelerin istisna tutarları prime tabi olmaz. Yine ayni yardımlar, ölüm, evlenme, doğum yardımları, görev yollukları, kasa tazminatı adı altında yapılan ödemeler prime tabi olmayacaktır.

Diğer taraftan memurlar için de ellerine geçen rakamlar ile prime esas kazançları arasında önemli bir fark bulunmaktadır. 2008 sonrası işe başlayan 5510 sayılı yasaya tabi memurların emekli aylıkları hesaplanırken prime esas kazançları esas alınacak. Prime esas kazançlar, işçiler ve memurlar için emekli aylıklarında belirleyici olacaktır. Prime esas kazançların brüt ücretlerin altında kalmaya devam etmesi durumunda; en düşük emekli/yaşlılık aylığı, esas aylığa dönüşecek.

Toplu ücret görüşmelerinde, tarafların yapılan zamlar kadar prime esas kazanca etki eden bordro parametrelerini de ayrıca konu olarak ele almaları gerekmektedir. Sözleşme sonucunda ödeneklerin, tazminatların, gelir ve aylıkların hangi düzeyde etkileneceği değerlendirilerek duyurulması yerinde olacaktır. Aksi halde çalışanların ve emeklilerin yakınmaları bitmeyeceği gibi, kamu kurumları şikâyetlerden başlarını kaldıramayacaklar. Ücretlerin prime tabi olup olmadığı, örtülü ödeme yapılıp yapılmadığı, ücret ödemelerinin hangi düzeyde prime tabi tutulduğu hususları şikâyete konu olma potansiyeli taşıyacaktır. İşçisiyle, işvereniyle, kamu otoritesiyle tüm taraflar; şikâyetlerden ve yargı süreçlerinden olumsuz etkilenmektedir. Sürtünmenin az olduğu bir çalışma hayatı; üretim performanslarını ve çalışma ilişkilerini olumlu etkileyecektir.

BİR SORU - BİR YANIT

2001 Ekim ayında işe başladım. Hep SSK’lı olarak çalıştım. Toplam 5997 günüm birikti. Emekliliğim için bildiğim kadarıyla 60 yaşımı ve 7.000 günü bekleyeceğim. Şu an 46 yaşındayım. Yurt dışında bir iş buldum. Kalan günlerimi isteğe bağlı sigorta ile ödeyebilir miyim? Ya da yurt dışı borçlanma yapma mı tavsiye edersiniz?

4/a SSK normal emeklilik koşullarınız 7.000 prim ödeme gün sayısı ve 60 yaş. Eksik 1.003 günü tamamlamanız koşulu ile yaşınızı doldurunca emekli olabilirsiniz. Hangi ülkede çalışacağınızdan bahsetmemişsiniz. Çalışacağınız ülke ile aramızda sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmuyorsa isteğe bağlı sigorta ile eksik günlerinizi tamamlayabilirsiniz. İsteğe bağlı sigortaya ödenen günler 4/b Bağ-Kur sigortalılık statüsünde kabul edilmektedir. Emekli olmadan önce son yedi yılda en fazla hangi sigortalılık statüsünden bildiriminiz varsa, o sigortalılık statüsünden emekli olacaksınız. Dolayısıyla isteğe bağlı sigorta bildiriminiz 1.260 günü geçtiği anda 4/b Bağ-Kur emeklilik koşullarına tabi olacaksınız. 4/a SSK emeklilik koşullarını kaybetmemek için bu hususa dikkat edin. Diğer taraftan yurt dışı borçlanma ile de eksik günlerinizi tamamlayabilirsiniz. Yurt dışı borçlanma günleri de 4/b Bağ-Kur sigortalılık statüsüne tabi. Bu nedenle isteğe bağlı sigorta ile ilgili 1.260 gün kuralı burada da geçerli olacaktır. İsteğe bağlı sigorta maliyeti, yurt dışı borçlanma maliyetinden daha düşük olacağı öngörülmektedir. Şayet sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanan bir ülkede çalışacaksanız isteğe bağlı sigortalı olmanız olanaklı değildir. Bu durumda yurt dışı borçlanma ile eksik günlerinizi tamamlamanız gerekmektedir.