Emekli bir kurmay olarak son dönemlerde bir emekli albay olan Özeller ile bazı emekli askeri personele yönelik sosyal medya paylaşımları ve bu paylaşımlardaki ifadeler beni oldukça üzmüştür. Siyasi partilerin kendi ajandaları ile topluma tepeden inme ilginç projeleri karşısında bütün Türk vatandaşlarının anayasal hakları olan fikirlerini özgürce paylaşma iradeleri bulunmaktadır. Karizmatik liderliğiyle öne çıkmış Avrupa Hun İmparatoru Attila, her Hunun bir değer olduğunu ve Hunların yöneticilerden farklı görüşleri olmasının normal kabul edilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
Attila Liderlik Sırları kitabında: “Kral bile olsanız herkesin sizinle aynı düşüncede olmasını beklemeyin, boylarınızın içindeki veya dışındaki dostça karşıtlıklardan verimli sonuçlar elde edebilirsiniz ve her muhalifi düşmanlaştırmayın, düşmanınızın gücünü ne kadar büyük veya küçük olursa olsun asla hafife almayın, çünkü günün birinde size karşı savaşabilir” (Roberts, 1989, ss.57-58).
Geçmişi analiz etmeyi asla ihmal etmeyiniz, geçmişin hasta ve disiplinsiz stratejilerini bir yana bırakıp geleceğe hazırlanmak için iyi tanımlanmış bir hedef doğrultusunda Hunların birliğini sağlamak için yeni politikalar ve uygulamalar planlamalıyız (Roberts, 1989, s. 95). Bu kapsamda Türk kültüründe lidere sadakat ve değer bağlılığı konusunda temel esaslara yönelik bir literatür taraması yaptım. Aşağıdaki şema Hunlar, Göktürkler ve Karahanlılar döneminde liderlik anlayışının hangi temele dayandığını karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Hunlarda lidere sadakat baskınken, Göktürklerde töre ve değerlere bağlılık öne çıkmıştır. Karahanlılarda ise Kutadgu Bilig geleneğiyle adalet ve ahlaka dayalı değer merkezli bir liderlik anlayışı belirginleşmiştir.
Kaynak: Orhun Yazıtları, Maenchen-Helfen, Grousset, Gumilev, Kutadgu Bilig, vb.
Orhun Yazıtları (Bilge Kağan, Tonyukuk)
“Türk budun yok bolmazun tiyin, Türk budun üçün kün togdı.”
“Üze kök tengri asra yagız yir qılındukda, ikin ara kişi oglı qılınmış.”
“Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım.”
“Yoksulu bay kıldım, azı çok kıldım.”
“Türk budun yok bolmazun tiyin, Türk budun üçün kün togdı.”
Orhun Yazıtlarında liderlik, töre/ahlak/halkın refahı/askeri güç temelinde meşrulaştırılmıştır.
Maenchen-Helfen – The World of the Huns
“Leadership among the Huns depended on charisma, martial prowess.”
Hunlar arasında liderlik karizmaya ve dövüş yeteneğine bağlıydı.
Grousset – Empire of the Steppes
“Political authority on the steppes was inseparable from success in battle.”
Bozkırlarda siyasi otorite, savaştaki başarıdan ayrılamazdı.
Gumilev – Ancient Turks
“Values of honour, loyalty, and reciprocity were deeply embedded in Turkic political culture.”
Şeref, sadakat ve karşılıklılık değerleri Türk politik kültürüne derinlemesine yerleşmiştir.
Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacib
“Bey halka beylik ederse, halk da ona gönülden itaat eder.”
“Hükümdar adaletle hükmederse, ülkesi mamur olur.”
“Akıllı bey halkını korur, halk da ona dua eder.”
“Devlet başı halk için vardır, halk da devlet başı için.”
“İyilik eden bey, adının şanını yüceltir.”
Attila, birlik ruhunun bütün Hunların ana prensibi olması gerektiğini ifade etmiş, hiç hoşalanmadığı şeyin dış güçlerin etkisiyle devşirilenler yüzünden birliğin bozulması olduğunu vurgulamıştır. Bireylerin öz güvenlerinin yüksek olması ve haklarının korunması gerektiği de çok önemli bir tavsiyedir. Attila’nın, kral bile olsanız, herkesin sizinle aynı fikirde olmasını beklememe ve hatta bu farklı görüşlerden faydalanma tavsiyesi ise fertler ve boylar ile yönetici arasındaki sosyal bütünleşmenin dikey boyutu aaçısından oldukça değerlidir. Milli bütünleşmenin kurumlara ve yöneticilere duyulan güvensizliğine kötü örnek olarak Roma İmparatorluğu’nun yönetici ve kurumları gösterilmiştir. Bu kapsamda, Romalı sezarların sırf yönetimde kalmak için liyakati bir kenara bıraktıkları, bu yüzden sadece sadakate dayalı yöneticiler ile kurumların zayıflatıldığını ve bunun bir ZAYIFLIK olduğunu vurgulamıştır. (Alkanalka, 2023:2023).
Göktürklerde yönetim ve liderlik töre ve yazıtlarla kalıcı ideal değer aktarımı üzerine, Selçuklular öncesinde ve Kutadgu Bilig’de ise adalet ve ahlâk üzerine inşa edilmiştir. Sonuç olarak, Türk kültüründe yönetim sadece güçten ve liderlere bağlılıktan ibaret değildir. Liderlere bağlılık; töre, adalet, inanç, kişilere saygı ve toplumsal refahı sağlama idealiyle birleşmiştir. Adalet, kalkınma, ahlak, hukukun üstünlüğü, fikir ve kanaat özgürlüğü olmadan siyaset de olmaz. Allah Kur’an da açıkça en güzel sözü söylemiştir.
“Allah (hiç kimse tarafından) kötü sözün açıkça söylenmesini sevmez, ancak zulme/haksızlığa uğrayan kimse müstesnâ. Şüphesiz Allah her şeyi hakkıyla işitendir, her şeyi hakkıyla bilendir.” (Nisa-148).
Kaynakça:
Alkanalka, M. (2023). Hun Türkü Attila’nın Liderlik Sırları ve Orhun Yazıtlarındaki Milli Güvenlik ve Bütünleşme Kodları. Novus Orbis: Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 5(1), 108-130.
Grousset, R. (1970). Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press.
Gumilev, L. (1993). Ancient Turks. Moscow.
Maenchen-Helfen, O. J. (1973). The World of the Huns. University of California Press.
Orhun Yazıtları (Bilge Kağan ve Tonyukuk). (8. yy).
Roberts, W. (1989). Leadership secrets of Attila the Hun. New York, NY: Warner Books.
Yusuf Has Hacib. (1069–1070). Kutadgu Bilig.
