Günlük hayatın koşuşturmasında sıkça başvurulan bu gıdalar, sadece mideyi değil, beyni de tehdit ediyor.

Aşırı işlenmiş gıdaların (ultra-processed foods) beyin fonksiyonları üzerindeki yıkıcı etkileri, bilim dünyasında endişe oluşturdu. Son araştırmalar, bu gıdaların bağımlılık yapıcı özelliklerinin gençlerde daha belirgin olduğunu ve bilişsel gerilemeyi hızlandırdığını gösterdi.

Uzmanlar, özellikle çocuk ve ergenlerin bu gıdalardan uzak durması gerektiği konusunda uyardı.

DOPAMİN TUZAĞI: BAĞIMLILIK NASIL OLUŞUYOR?

Imperial College London tarafından yayımlanan bir araştırmaya göre, İngiltere’de çocukların tükettiği kalorilerin %60’ı aşırı işlenmiş gıdalardan geliyor; bu oran bazı çocuklarda %78’e kadar çıkıyor. Bu gıdalar, yüksek şeker ve yağ içeriğiyle beyinde dopamin salınımını tetikledi.

ABD Ulusal Bağımlılık Enstitüsü Direktörü Dr. Nora Volkow, bu durumu evrimsel bir perspektifle açıklıadı:

“Yiyecek kıtlığının olduğu dönemlerde, yüksek kalorili gıdalar hayatta kalmak için kritik önemdeydi. Ancak bugün, bu gıdaların kolay erişilebilirliği beyni adeta bir ödül döngüsüne hapsediyor.”

Dopamin, haz duygusuyla ilişkilendirilen bir nörotransmitter. Ancak Dr. Douglas Lisle, dopaminin sürekli tetiklenmesiyle etkisinin zayıfladığını ve aynı hazzı elde etmek için daha fazla gıdaya ihtiyaç duyulduğunu belirterek, “Bu, bir uyuşturucu bağımlısının beyninde görülen mekanizmaya benziyor” dedi.

İngiltere’de Dr. Chris van Tulleken’in bir ay boyunca %80 oranında aşırı işlenmiş gıda tükettiği deney, bu etkileri çarpıcı şekilde ortaya koydu.

Beyin taramaları, ödül bölgeleriyle otomatik davranışları yönlendiren alanlar arasında yeni bağlantılar oluştuğunu gösterdi; bu, sigara veya alkol bağımlılarında görülen bir tepkiyle benzerlik taşıyor.

BİLİŞSEL GERİLEME VE KRONİK HASTALIK RİSKİ

Aşırı işlenmiş gıdaların sadece bağımlılık yaratmakla kalmadığı, aynı zamanda bilişsel fonksiyonları da tehdit ettiği bilimsel çalışmalarla kanıtlandı.

Alzheimer Derneği Uluslararası Konferansı’nda sunulan bir araştırma, Brezilya’da 10 bin kişi üzerinde yapılan 10 yıllık bir takip çalışmasının sonuçlarını paylaştı. Bulgular, günlük kalori alımının %20’sinden fazlasını bu gıdalardan alan bireylerde, bilişsel gerileme oranının %28 daha hızlı olduğunu ortaya koydu.

Harvard Tıp Fakültesi’nden nörolog Prof. Rudy Tanzi, bu sonuçların “doğru beslenmenin beyin sağlığını koruma ve yaşlılıkta nörolojik hastalık riskini azaltma konusundaki kritik rolünü” vurguladığını ifade ediyor. Bu gıdaların içerdiği yüksek sodyum, trans yağlar ve şeker, sadece beyin sağlığını değil, genel sağlığı da riske atıyor.

British Medical Journal’da yayımlanan bir çalışma, ultra işlenmiş gıda tüketiminin kolorektal kanser riskini %30 artırdığını ve kardiyovasküler hastalıklarla bağlantılı olduğunu gösterdi. Ayrıca, bu gıdaların bağırsak mikrobiyotasını bozarak iltihaplanmayı tetiklediği ve bu durumun depresyon ile anksiyete gibi ruh sağlığı sorunlarını kötüleştirdiği belirtiliyor.

GENÇLER DAHA BÜYÜK RİSK ALTINDA

Araştırmalar, ergenlik dönemindeki bireylerin bu gıdalara karşı daha savunmasız olduğunu ortaya koydu. Beynin risk değerlendirme ve davranış kontrolüyle ilgili bölgeleri yaklaşık 25 yaşına kadar gelişimini sürdürüyor. Bu dönemde dopamin seviyelerinin yüksek olması, gençleri “ödüllendirici” gıdalara daha yatkın hale getirdi.

UNICEF beslenme uzmanı Dr. Claire Johnson, “Çocuklukta oluşan yeme alışkanlıkları yetişkinlikte de devam ediyor. Bu nedenle erken yaşta sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırmak kritik önem taşıyor” dedi.

UZMANLARDAN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Uzmanlar, aşırı işlenmiş gıdaların tüketimini azaltmak için pratik öneriler sundu.

Tufts Üniversitesi’nden kardiyolog Prof. Dariush Mozaffarian, “Kalori saymak yerine, taze meyve, sebze, tam tahıllar ve yağsız proteinlere odaklanın” tavsiyesinde bulundu. Ayrıca, lif açısından zengin gıdaların bağırsak sağlığını destekleyerek beyin fonksiyonlarını koruduğu belirtildi.

Harvard Tıp Fakültesi’nin bağırsak-beyin ekseni üzerine yaptığı çalışmalar, yoğurt, somon ve ceviz gibi gıdaların ruh halini iyileştiren “psikobiyotik” bakterileri desteklediğini gösterdi.

Dr. van Tulleken, bireysel çabaların yanı sıra sistemsel değişikliklere de ihtiyaç olduğunu vurguladı:

“Gıda endüstrisi, bu ürünleri ucuz ve erişilebilir kılıyor. Hükümetlerin, sağlıklı gıdaları teşvik eden politikalar geliştirmesi gerekiyor.”

BİLİNÇLİ BESLENME ŞART

Aşırı işlenmiş gıdalar, modern yaşamın pratik çözümleri gibi görünse de, beyin sağlığı ve genel sağlık üzerinde ciddi tehditler oluşturdu.

Bilimsel araştırmalar, bu gıdaların bağımlılık oluşturucu etkilerinin yanı sıra bilişsel gerileme, obezite, kanser ve kalp hastalıkları riskini artırdığını açıkça ortaya koydu.

Uzmanlar, taze ve doğal gıdalara yönelmenin, hem bireysel hem de toplumsal sağlık için en etkili çözüm olduğunu vurguladı. Sofranızdaki seçimler, sadece midenizi değil, beyninizi de şekillendirdi.