Doğu ve Batı kültürlerinin etkileşimi konusunda öncü olan tarihçi, çevirmen, araştırmacı, diplomat ve hümanist Joseph von Hammer-Purgstall’ın deyimiyle “çokdillik bir gerekliliktir”. Bu ilke günümüzde de geçerliliğini koruyor. Bu düşünceden yola çıkarak Avusturya’nın ikinci büyük kenti olan Graz’daki Karl-Franzens Üniversitesi Çeviribilim Bölümü, Antik Çağ Araştırmaları Bölümü ve İnsanbilimleri Fakültesi Çokdillilik, Göç ve Kültürel Dönüşüm Araştırmaları Grubu iş birliğinde 6.6.2024 tarihinde Joseph von Hammer-Purgstall’ın 250. doğum günü vesilesiyle “Çokdilliliğin Gerekliliği” üst başlıklı uluslararası bir sempozyum düzenlendi.
Osmanlı’ya diplomat atanır
Graz doğumlu Hammer-Purgstall Viyana’da Şarkiyat Akademisi’nde Osmanlı İmparatorluğu’na diplomat olarak atanmak için eğitim alır. 1847 yılında Viyana’da Bilimler Akademisi’ni kurar ve hayatı boyunca Doğu dilleri ve kültürleri hakkında 70'i kitap olmak üzere 1000'den fazla yapıt verir. Joseph von Hammer-Purgstall’in on ciltlik Osmanlı Tarihi, tarihçiler ve şarkiyat araştırmacıları için hâlâ önemli bir kaynak niteliğindedir.
Hammer-Purgstall 1809-1819 yılları arasında Almanca konuşulan dünyanın ilk Doğu kültürleri araştırmalarını içeren "Fundgruben des Orients" başlıklı dergiyi çıkarır. Bu dergide sadece tüm yaygın Avrupa dillerinde değil, aynı zamanda Türkçe, Arapça ve Farsça gibi dillerde de makaleler yayınlanır.
Hammer-Purgstall’ın etkisi günümüze kadar en çok da Türkçe, Arapça ve Farsçadan çeşitli Avrupa dillerine yaptığı çevirilerle ulaşır. Örneğin 1001 Gece Masalları'nı, Celaleddîn Rûmî'nin yapıtlarını, Kur'an-ı Kerîm'in bölümlerini, Evliyâ Çelebi'nin seyahatnamelerini ve daha pek çok eseri Almancaya aktarır. İranlı şair Hafız'ın Divanı’nı Almancaya çevirmesiyle Goethe'ye Doğu-Batı Divanı'nı yazması için ilham kaynağı olur. Dahası Goethe bu eserinde Hafız’ı ruh ikizi ilan edecektir. Hammer-Purgstall 23 Kasım 1856'da Viyana'da vefat eder ve Weidling'de, hayattayken hazırlattığı on dilde yazıtların bulunduğu Osmanlı tarzındaki mezar anıtında defnedilir.
Graz Üniversitesi Çeviribilim Bölümü, Graz’lı araştırmacı ve çevirmenin çokdilliliğe olan inancını yaşatmayı ve günümüze taşımayı kendine görev bilmiştir. Bölümde 12 farklı dilde verilen çeviri eğitimi kapsamında 70 yılı aşkın bir süredir Türkçe çeviri eğitimi de sunulmaktadır. Öğrencilerin Türk dilinde lisans, yüksek lisans ve doktora yapma olanağı bulunan bölüm Avusturya’da Türkçe çeviri eğitimi veren tek bölümdür.
Hammer’in rölyefi armağan edildi
Etkinlik, Çeviribilim Bölümü’nün eş başkanı Prof. Dr. Şebnem Bahadır-Berzig’in de desteğiyle gerçekleşmiştir. Açılışta Hammer’in torununun eşi Cleo Hammer-Purgstall tarafından yapılmış bir rölyef Çeviribilim Bölümüne armağan olarak sunulmuştur. Söz konusu rölyef, Diplomasi Akademisi Başkanı Büyükelçi Emil Brix tarafından takdim edilmiştir. Etkinliğe destek verenler arasında Graz Üniversitesi Rektörlüğü, Avusturya Bilimsel Araştırmalar Kurumu ve Graz Belediyesi de bulunmakta. Organizasyon ekibindeyse Dr. Agnes Grond, Dr. Hannes Galter, Dr. İnanç Atılgan ve Dr. Sevil Çelik Tsonev yer aldı.
Etkinliğin sonunda Hammer-Purgstall ödülü de ilk sahibini buldu. Elli yıldır Hammer-Purgstall’ın yaşamını ve yapıtlarını çalışan ve günümüzdeki insanbilimleri için katkılarını değerlendiren Graz Üniversitesi’nden emekli tarih profesörü Walter Höflechner bu ödüle layık bulundu.
Açılış Prof. Dr. İlber Ortaylı’dan
Türkiye’nin en önemli yaşayan tarihçilerinden Prof. Dr. İlber Ortaylı, “Günümüzde Hammer’in Önemi” üzerine konuşarak sempozyumun açılışını yaptı. Konferansta çeviri tarihi alanında uzman olan Prof. Dr. Sâkine Eruz ise “Çevirinin Dünü ve Bugünü” başlıklı bir bildiri sundu. Bölümde 2005, 2018 ve 2020 yıllarında ders veren Prof. Dr. Sâkine Eruz’un 2009 yılından bu yana yürüttüğü “Osmanlı’da Çokkültürlülük ve Çevirmenler” konulu araştırmaları bölümde 2018 yılından bu yana daimi sergiye dönüştürülmüş olup düzenlenen etkinlik kapsamında sunuldu. Serginin metinleri Türkçe Birimi koordinatörü Sevil Çelik Tsonev’in yönettiği bir proje ile öğretim görevlisi Kerima Karaca-Sornig’in de desteğiyle, 2018 yılında bölüm öğrencileri tarafından Almancaya aktarılmıştı. Konferansa Türkiye’den ayrıca Altınbaş Üniversitesi’nden Doç. Dr. Muzaffer Aydemir “Joseph von Hammer-Purgstall Eserlerindeki Esnaflar ve Ahi Şecerenamelerindeki Karşılıkları” ve Dr. İnanç Atılgan “Lezzet Elçisi Olarak Hammer: İstanbul Yemek Külütürü” başlıklı bildirilerle katıldı.
Türkçe eğitimi tarihine pencere
Diğer konuşmacılar arasında Viyana’dan katılan Prof. Dr. Rüdiger Lohlker “Deniz Suyunda Yıkanarak Okunmaz Olmuş Arap-İslam Yazmaları” başlıklı bildiriyle yer aldı. Viyana Üniversitesi’nden Prof. Dr. Claudia Römer de “Hammer Döneminde Şarkiyat Akademisi’nde Dil Öğretimi ve Dilbilgisi Kitapları” bildirisiyle Avusturya’daki Türkçe eğitimi tarihine bir pencere açmıştı. Graz Üniversitesi’nden Dr. Hannes Galter, “Nazarlıklar: Bilimin Popülarize Edilişi” başlıklı bildiriyle popüler bilim anlayışına Hammer’in çalışmalarıyla açıklık kazandırmaya çalıştı. Viyana Bilimler Akademisi’nden Sybille Wentker “Wassaf’ın Uzun Hikayesi” başlıklı bildirisiyle Hammer-Purgstall ve Wassaf arasındaki bağlantılara değinmiştir. Martina Scholger ise Hammer-Purgstall’in mektuplaşmalarının dijital bir basım olarak hazırlanmasına ilişkin çalışmaları tanıttı.
Hammer 1927 ile 1833 yılları arasında kaleme aldığı on ciltlik Osmanlı Tarihi adlı eseriyle Osmanlı tarihini gerek Batı’ya tanıtmış, gerekse bu alanda önemli bir esere imza atmıştır.
Etkinliğe Avusturyalı bilim insanları ve öğrenciler, Graz’da yaşayan farklı mesleklerde çalışan Türkiye kökenli yurttaşlar ve öğrencilerle birlikte Hammer’in eserleri üzerinde çalışan araştırmacılar büyük bir ilgi göstermişlerdir.
