16. yüzyıl Divan şairlerimizden Behiştî (ö.1571) bir beytinde şöyle der:

"Hayr eden mâl-ı harâm ile bulur sanma sevab//Kim metâ alamaz ol kes ki ola akçesi kem."

Şair bugünkü dille diyor ki: "Kem akçe (geçmez para) ile nasıl alışveriş yapılmazsa haram kazançla hayır hasenatta bulunan kimse de sevap kazanamaz."

Beyitteki hüküm elbette geneldir ve herkesi kapsar. Lakin şiirin yazıldığı dönemi (16. asır) dikkate alarak burada özellikle yöneticilere telmihte bulunulduğunu söylemek mümkün. Nitekim aynı asır şairlerinden Fuzûlî (ö.1556) bir kıtasında konuyu daha açık bir şekilde dile getirmektedir. Önce bu kıtayı verelim sonra beyit beyit yorumunu yapmaya çalışalım:

"Zulm ile akçeler alıp zâlim//Eyler in''âm halka minnet ile//Bilmez anı ki ettiği zulme//Görecekdir cezâ mezellet ile//Müddeâsı bu kim rızâ-yı İlâh//Ana hâsıl olur bu âdet ile//Cenneti almak olmaz akçe ile//Girmek olmaz behişte rüşvet ile" (Fuzûlî Divanı, İst. 1958, s. 493)

Fuzûlî''nin söylediklerini doğru anlayabilmek için o dönemin içtimâî hayatını, bilhassa vergi sistemini iyi bilmek gerekir.

Her devirde hükümetleri ayakta tutan vergilerdir. Osmanlı devletinde de hükümet "resim" adı altında yani resm-i çift, resm-i ganem, resm-i ağıl gibi tabirlerle arazı vergisi, koyun vergisi, tereke vergisi (resm-i kısmet), tapu vergisi, evlenme vergisi (resm-i arus), değirmen vergisi vb. birçok alandan vergi toplardı.

O günkü şartlarda vergi toplayan memurlar gerekli ölçüde denetlenemediğinden vergi toplama işi çoğu zaman halk için bir zulüm haline dönüşür, rüşvet ve yolsuzluk insanları canından bezdirirdi.

Fuzûlî:

"Zulm ile akçeler alıp zâlim//Eyler in''âm halka minnet ile" derken zorbalıkla paralar (vergi) toplayıp sonra toplanan bu vergilerin belki binde birini, başına kakarak "zehir zıkkım olsun, nankörler" diyerek halka dağıtan zalim yöneticilerden bahsetmektedir.

Fuzûlî 2. beyitte:

"Bilmez anı ki ettiği zulme//Görecekdir cezâ mezellet ile" ifadeleriyle de zalim yöneticilerin bu zulümleri sebebiyle bir gün hor ve hakir düşerek cezalarını çekeceklerini söylüyor.

Nâbî''nin (ö.1712) de buna benzer bir beyti vardı hatırlarsanız:

"Bir gün eyler dest-beste pây-gâhı cây-gâh//Bî-aded mağrûr-ı sadr-ı itibârın görmüşüz."

(Biz itibar makamında nice gururla oturanları görmüşüz ki bir gün kapı dibinde elini bağlayıp duran bir uşak derekesine düşmüşlerdir.)

Fuzûlî''ye dönersek:

"Müddeâsı bu kim rızâ-yı İlâh//Ana hâsıl olur bu âdet ile."

Yöneticiler, zorbalıkla milletten topladıklarının cüzî bir kısmını başa kakarak halka dağıtmakla Allah''ın rızasını kazanacaklarını sanıyorlar. Oysa parayla cenneti satın almak, rüşvetle cennete girmek mümkün değildir:

"Cenneti almak olmaz akçe ile//Girmek olmaz behişte rüşvet ile."

Demek ki haram malla sevap kazanılamayacağı gibi parayla yahut rüşvetle cennete girmek de mümkün değildir.

Yöneticilerden şikâyet eden sadece Fuzûlî değil. "Ahlâk-ı Alâî" müellifi Kınalızade Ali Çelebi de bir beytinde şöyle der:

"İmrenme görüp meyve-i bâğın ümerânın//Kim sular onu gözleri yaşı fukarânın."

(Makam-mevki sahiplerinin bahçesindeki göz alıcı meyvelere bakıp da imrenme. Zira o bahçeler fakir-fukaranın gözyaşlarıyla sulanmaktadır.)

Yüzyıllar öncesine ait bu bahçe sembolünü güncellersek yukarıdaki beyti şöyle yorumlayabiliriz:

Yöneticilerin malına mülküne, yatına katına, köşküne sarayına bakıp da imrenme. Çünkü onların, içinde yüzdükleri şaşaalı hayatın kaynağı fakir-fukaranın dişinden tırnağından artırarak ödediği vergilerdir.

Aslında Yenişehirli Avnî (ö.1883) konuyu çok güzel özetlemiş, tabii anlayana:

"Hubs-ı ağrâz ile endîşesi murdar olana//Günde beş kerre vuzû ile tahâret gelmez."

(Düşüncesi, çeşitli kötülüklerle kirlenenleri günde beş vakit abdest [ve namaz] temizlemez.)

ACZİMİN GİRYESİ:

ALLAH''A KULLUK

Namaz, abdest, hac, zekât, nefsini  terbiye  içindir,

Heyhat ki Müslüman bilmez Allah''a kulluk niçindir.

                                                          (Li-müellifihî)