Bugün (12 Nisan 2023) Muallim Nâcî''nin (ö.1893) vefatının 130. yıldönümüdür. Genç yaşta "reîsü''l-üdebâ" olma şerefine nail olan, daha çocuk denecek bir yaşta:

"Maksadın tahsil-i itminan ise//Zikr-i Hak''tan olmasın kalbin tehi//Taze kıl şâm u seher îmânını//Kul hüve''r-rahmânü âmennâ bihî." dörtlüğünü yazan ve nihayeyt 19 yaşında Varna Rüştiyesine "muallim-i sâni" tayin edilen bu çalışkan Türk şair ve nâsirini vefatının 130. yıldönümünde rahmetle yâd etmek bizim için kadirşinaslıktan öte, bir görevdir.

Koca Ragıp Paşa (ö.1763):

"Eğer maksut eserse mısra-ı berceste kâfidir" der. Kısacık ömrüne (44 yaşında vefat etmiştir) irili ufaklı, telif tercüme, elliye yakın eser sığdıran Muallim Nâcî''nin:

"Maarifet iltifata tabidir//Müşterisiz metâ zâyidir" beyti Koca Ragıp Paşa''yı haklı çıkaracak niteliktedir.

Gerçekten de müşterisiz mal nasıl zayi olursa; ne kadar çalışır fikir üretir, icat yaparsanız yapın, takdir eden yahut talip olan yoksa çektiğiniz emekler boşa gider, işin devamı da gelmez. Bu acı gerçeği Muallim Nâcî öyle güzel nazma dökmüş ki eminim atasözü haline gelen bu beyit Türk milleti var oldukça unutulmayacaktır.

Muallim Nâcî''nin:

"Gönlüme sâkîyi mimar eyledim meyhanede//Allah Allah, Kâbe imar eyledim meyhanede" (Gönlüme sakiyi [kadeh sunan]mimar edip meyhanede Kâbe imar eyledim.)

**

"Bakmayın nâfile mescidde bulunmaz Nâcî//Oradan ayrılmaz, hâne-i hammâra bakın" (Boşuna aramayın, mescitte olmaz Nacî. Meyhaneye bakın oradan ayrılmaz o.) gibi rindane söyleyişleri olsa da Nacî''nin şiirlerinde "fikir" ve "hikmet" esastır.

Muallim Nâcî, "anlamadan" redifli gazelinin mahlas beytinde şöyle der:

"Habîr-i zevk-i mezâyâ-yı hikmet olmazsın//Nikât-ı Nâcî-i şîrîn-makâli anlamadan" (Şirin sözlü Nâcî''nin nüktelerini anlamadan ''hikmet''in zevkini tadamazsın.)

Söz konusu gazelden birkaç beyit:

"Atılma dur, sühan-i ehl-i hâli anlamadan//Cevaba etme tasaddî süâli anlamadan" (Hal ehlinin sözünü anlamadan atılma, dur. Soruyu anlamadan cevap vermeye kalkma.)

"Cehûle şan mı verir cehlin eylemek ızhâr//Niçin muârız olursun meâli anlamadan?" (Kendi cehaletini ortaya dökmesi cahile şan mı verir? Niçin karşı çıkarsın mânâyı [işin özünü] anlamadan?)

"Resûlden ne alır mescid-i Resûle giden//Meânî-i nagamât-ı Bilâl''i anlamadan" (Peygamber mescidine giden, Bilâl-i Habeşî''nin güzel sesindeki ruhu, manayı anlamadan Peygamberden ne alır?)

Muallim Nâcî''nin şu dörtlüğünün de altı çizilmesi gerekir:

"Evc-i tahkîka suûd ister isen//Rif''at erbâbını taklide özen//İhtiyat eyle ki bazan da olur//Rehnümâ zann olunan şey rehzen" (Hakikat burcuna yükselmek istersen büyüklere uy, ama yine de ihtiyatı elden bırakma. Bazen rehber zannettiğin, yol kesici olabilir.)

Kanaatimizce Muallim Nâcî''nin kişiliğini -mezar taşında da yazılı olan- şu beyti çok güzel tarif etmektedir:

"Hak-perestim, arz-ı ihlas ettiğim dergâh bir//Bir nefes tevhidden ayrılmadım Allah bir."

Vefatının 130. yıldönümünde Muallim Nâcî''yi rahmetle anıyoruz. Ruhu şad olsun…

ACZİMİN GİRYESİ:

Büyüklerini anmayan bir millet, elinde gülüyle,

İstikbalini çöpe atmış olur bizzat kendi eliyle.

                                                 (Li-müellifihî)