Amsterdam’ın kalbindeki Rijksmuseum, ziyaretçilerini şaşkınlığa uğratan, merak uyandıran ve bir o kadar da düşündüren sıra dışı bir eseri vitrine çıkardı. 1830’lu yıllardan kalma bu prezervatif, ilk bakışta bir tıp tarihi parçası gibi görünse de aslında Fransız erotizmiyle mitolojik bir hicvi birleştiren benzersiz bir sanat eseri. Koyun apandisinden yapılmış bu prezervatif, yalnızca dönemin malzeme anlayışını değil, aynı zamanda cinsellik, ahlak ve din arasındaki çatışmaları da gözler önüne seriyor.
Prezervatifin üzerinde, üstü kısmen açık bir rahibenin, cinsel arzuları belirgin üç din adamına yöneldiği erotik bir gravür yer alıyor. Altındaki Fransızca yazı “Voilà mon choix” (İşte seçtiğim bu) mesajıyla, izleyiciyi hem güldürüyor hem düşündürüyor. Müze yetkililerine göre bu çizim, klasik Yunan mitolojisindeki “Paris’in Yargısı” hikâyesine göndermede bulunuyor. Mitolojide Paris adlı Truva prensi, üç tanrıçadan birini “en güzeli” ilan etmek zorunda kalır. Prezervatifteki çizim, bu seçimi erotik bir taşlamayla yeniden kurguluyor.
Küratör Joyce Zelen, bu prezervatifin muhtemelen hiçbir zaman kullanılmadığını, ultraviyole ışık altında yapılan incelemelerde bunu destekleyen izler bulduklarını belirtti. Ancak nesne, amacını çok daha farklı şekilde yerine getiriyor: Lüks bir genelevin duvarında asılı duracak bir “hatıra” olarak, dönemin ahlak ikiyüzlülüğünü hicvediyor.
Günümüzde alıştığımız lateks yapılar icat edilmeden önce, 19. yüzyıl başlarında prezervatifler genellikle keten, hayvan zarları hatta kaplumbağa kabuğundan üretilirdi. Bu materyallerin etkinliği tartışmalıydı ama sembolik anlamları büyüktü. Bahsi geçen koyun apandisinden yapılmış prezervatif ise, erotik gravürüyle cinsel özgürlüğün sınırlı olduğu bir dönemde cesur bir ifade aracı olmuş olabilir.
Rijksmuseum, 2024 Kasım’ında Haarlem’deki bir müzayededen bu objeyi yaklaşık 1.142 dolara satın aldı. F.G. Waller Fonu’nun desteğiyle gerçekleşen bu alım, müzenin seks tarihi ve erotik sanat konularındaki koleksiyonunu daha da zenginleştirdi. Şu anda “Safe Sex?” adlı özel serginin yıldızı olan bu eser, 2025 Kasım ayı sonuna kadar ziyaretçilere açık olacak.
Bu ilginç obje, sadece tarihe tanıklık eden bir tıbbi gereç değil. Aynı zamanda o dönemin mizah anlayışını, cinselliğe bakışını ve bastırılmış arzuların nasıl sanata dönüştüğünü ortaya koyan kültürel bir belge. Günümüzde bile sansüre uğrayabilecek bu tarz bir sanat ifadesinin, 19. yüzyıl Paris’inde bir genelev duvarını süslemiş olması, toplumların cinsellik algısının ne kadar karmaşık ve değişken olduğunu gözler önüne seriyor.
