Günlerdir "ahmak" kelimesiyle yatıp "ahmak" kelimesiyle kalkıyoruz. Peki, ahmak ne demektir? Birlikte araştırmaya ne dersiniz?

Sözlükler arasında bir gezinti

"Ahmak" Arapça bir kelime olduğuna göre önce Mütercim Asım''ın (ö. 1819) "Kâmûs Tercümesi"ne bakalım.

1-"Ahmak"ın kökü olan "humk", "humuk" ve "hamâkat": Bir kimsenin aklı az olmak mânâsınadır ki oğuz [anlaması kıt] olmak ve bön olmak tabir olunur.

Ahmak: Oğuz ve bön adama denir. (bkz. Mütercim Asım, Kâmûs tercümesi, Matbaa-i Osmaniye, İst. 1305, c. 2, s. 889.)

2-Ahmak: Akılsız, budala, kalın kafalı, bön. (bkz. Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, İst. 1317, s. 78.) 

3-Ahmak: Akılsız, ebleh, budala, sersem, şaşkın. (bkz. Hüseyin Kâzım Kadri, Türk Lügati, Devlet Matbaası, İst. 1928, c. 2, s. 567.)

4-Ahmak: Bön, akılsız, kalın kafalı. (bkz. Muallim Nâci, Lügat-i Nâci, İst.1899, s. 32.)

5-Ahmak: Aklını gereği gibi kullanamayan, bön, budala, aptal. (bkz. Türkçe Sözlük, TDK, TTK Basım Evi, Ankara-1998, c. 1, s. 49.)

6-Ahmak: Aklı kıt, anlayışsız, kalın kafalı. (bkz. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İst. 2005, c. 1, s. 59.)

Hz. Ali''ye göre ahmak

"Kalbü''l-ahmakı fî-femihî/Lisânü''l-âkılı fî-kalbihî." (Ahmağın kalbi dilindedir, düşünmeden ağzına geleni söyler. Akıllının dili ise kalbindedir, önce düşünür, sonra söyler.)

Hz. Mevlânâ''ya göre ahmak

"Hâb-ı ahmak lâyık-ı akl-ı veyest//Hem-çü o bî-kıymetest ü lâ-şeyest." (Ahmak adamın rüyası da aklınca olur, aklı gibi değersizdir, bir şeye yaramaz.) (bkz. Rusûhî İsmail Efendi, Şerh-i Mesnevî, Matbaa-i âmire, İst. 1289, c. 7, s. 457.)

Atasözlerinde ahmak

1-Ahmak gelin yengeyi [Düğünde geline kılavuzluk eden kadın] halâyığı [câriye, kadın köle] sanır.

2-Ahmak misafir ev sahibini ağırlar.

3-Ahmak köpeği yol kocatır.

4-Ahmak toplamış, akıllı yemiş.

5-Ahmağa efendi olmaktansa, akıllıya kul olmak yeğdir.

Şairlere göre ahmak

Dili en iyi kullanan şüphesiz şairlerdir. Onlara boşuna "Sühan-senc=söz tartan" dememişler. Öyle ise gelin bir de şairlere bakalım. Onlar nasıl kullanmış "ahmak" kelimesini:

"Gam değil etmezse Hâzık ser-fürû mâzurdur//Nâ-şinâsân-ı sühandân bir iki ahmak bana." (Hâzık)

**

"Yoksa taklîd ile her bir ahmak//Ne revâ yapma velâyet satmak." (Nâbî)

**

Âkıl nereden gördü bu ciddî harekâtı//Ahmak neden öğrenmedi âdâb-ı hayâtı." (Mehmet Akif)

**

"Her şey zıddıyla ölçülür" diye bir atasözümüz var. Yani bir şeyi anlayabilmek için onun zıddına bakılır. Yukarıdan beri sıraladığımız bütün bu örneklerden çıkan sonuca göre "ahmak"ın zıddı "akıllı"dır. Dolayısıyla birine ahmak demek ona aklı kıt, akılsız, sonunu düşünmeden, işin nereye varacağını hesap etmeden konuşan, hareket eden kimse demek olur ki bu, hoş bir tabir olmasa da, öyle cezayı müeyyide gerektirecek bir hakaret anlamı taşımız.

/////////////////////

ACZİMİN GİRYESİ:

AHMAK

Ahmak, aklına geleni söyler, düşünmez.

Akıllı,  iki  ölçer   bir   biçer,   üşenmez.

                                       (Li-müellifihî)