İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, İngiltere'den getirttiği Fatih Sultan Mehmet tablosu nedeniyle AK trollerin hedefi haline gelmişti.
AKP'ye yakın isimlerce tablonun sahte olduğu iddia edilirken, teyit.org'dan bu bilgiye yalanlama geldi.
Teyit.org'un sitesinde yer alan haberde şu ifadeler kullanıldı:
Sosyal medyada paylaşılan bazı gönderilerde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından satın alınan Fatih Sultan Mehmet tablosunun, Bellini tarafından yapıldığı kesin olmadığından sahte olduğu iddia edildi. Twitter’da paylaşılan gönderi, yaklaşık 4 bin kez beğenildi.
Ancak iddia doğru değil. Tablo Bellini atölyesinde yapılmış ve bu tabloyu orijinal yapmaya yetiyor.
Dönemin sanatsal üretimi kolektif idi
İddiaların gündeme gelmesinin sebebi, Murat Bardakçı’nın Habertürk’te kaleme aldığı yazı olabilir. Ancak Bardakçı satın alınan tablonun sahte olduğunu ifade etmiyor. Tablonun zamanın koşulları gereği, bellini’ye ait olduğunu yüzde 100 tespit etmenin mümkün olamayabileceğini söylüyor
Aslında İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu da, tablonun satın alındığını açıkladığı tweetinde tablo için, “ressam Gentile Bellini’nin atölyesinden” ifadesini kullanıyor. Peki tablonun Bellini’nin atölyesinde başka biri tarafından yapılmış olması, tabloyu sahte kılar mı?
Gentile Bellini, 1429-1507 yılları arasında, yani Rönesans döneminde yaşamış İtalyan bir ressam. Bellini ailesi, Venedik ekolüne bağlı, dönemin önde gelen sanatçı ailelerinden. Gentile Bellini’nin babası Jacopa Bellini de Venedik Okulu’nu kurmuş. Gentile’nin yine ressam olan kardeşi Giovanni Bellini de Meryem ve Çocuk İsa isimli tablosu ile tanınıyor.
Gentile Bellini, en çok bilinen Fatih Sultan Mehmet tablosunun da ressamı. Ayrıca ressamın National Gallery’de yer alan bazı tabloların açıklamasında da “muhtemelen Bellini tarafından resmedilmiştir” ibaresi yer alıyor. Yani bu ifadenin kullanılması son derece normal.
Nilüfer Öndin tarafından kaleme alınan Rönesans ve Rönesans Düşüncesi ve Resim Sanatı isimli kitapta, Rönesans döneminin sanat üretim pratikleri hakkında açıklayıcı bilgiler mevcut. Rönesans döneminin atölyelerindeki zanaat yapısında, örgütlenme ve öğrenim biçimi mevcut. Bu durum Bellini ailesi atölyesi için de geçerli (Sf. 53). Ayrıca aynı dönemde bulunan lonca atölyelerinde, ortaklık ruhu egemen. Sanat henüz bireysel değil. Diğer bir deyişle, sanat yapıtı birçok kişinin katkısıyla ortaya çıkıyor (Sayfa 55). Bu dönemde üretilen Fatih Sultan Mehmet portresinin de, Bellini atölyesinde ortak bir çalışmayla üretilmiş olması epey normal.
“Atölyelerde kolektif çalışma ruhu hakim”
Teyit, konuyla ilgili bilgi almak için Mimar Sinan Üniversitesi’nden Doç. Dr. Nilüfer Öndin’e de ulaştı. Öndin’in aktarımına göre eserin Bellini atölyesinden çıkmış olması, ancak bizzat Bellini tarafından resmedildiğine dair kesin bir yargıda bulunulmaması eseri sahte yapmıyor. Rönesans dönemi sanatında atölyelerde kolektif bir üretim söz konusu. O dönemde üretilmiş birçok eser, atölyelerde kolektif bir çalışmanın ürünüymüş. Atölyenin adı da usta olan kişiden geliyormuş. Venedik’in en önemli sanatçı ailesi olan Bellini ailesi de, dönemin önemli atölyelerinden birine sahipti.
Öndin’in verdiği bilgilere göre bu atölyelerde, kolektif çalışmalarda eserin biçimi ve içeriği usta tarafından hazırlanıyor. Çok sayıdaki çırak ise usta tarafından çizilmiş resmi, yine ustanın direktifleri doğrultusunda boyayabiliyor. Bu, dönemin eğitim pratiklerinin olağan bir parçası. Leonardo Da Vinci’nin de ustası Andrea del Verrocchio’nin atölyesinde üretilen vaftiz sahnesindeki melek figürlerini boyadığı düşünülüyor. Fakat bu, eserin sahte olduğu anlamına gelmiyor. Sahte olması için konuyla ilgisiz bir kişi tarafından kopyalanarak yapılması gerekiyor.
Christie’s dünyanın en büyük müzayede evlerinden
İstanbul Büyükşehir Belediyesi tabloyu Christie’s’den satın aldı. Christie’s, 1766’da kurulmuş olan ünlü bir sanat simsarlığı firması. Bünyesinde çok sayıda sanat tarihi uzmanı çalışıyor. Christie’s ise bu tabloyu, 1807 yılında Christian von Mechel’den satın almış. Bünyesinde bu kadar uzman çalışan Christie’s’in “sahte” bir tablo satması pek olası gözükmüyor.
Christie’s’de yer alan bilgiye göre, eserin Bellini’nin atölyesinden çıktığı kesin. Tablo, Fatih’in kendisiyle başka bir figürün birlikte yer aldığı tek bilinen portresi olmasıyla ilgi çekiyor. Ancak Fatih’in yanındaki kişinin kim olduğu kesin olarak tespit edilemiyor.
Teyit, konuyla ilgili bilgi almak için Christie’s’e ulaştı. Müzayede yetkililerinden Sara Plumbly, Christie’s bünyesinde yer alan her eserin orijinalliğinin, değerleme sürecinde ilk sırada yer aldığını ve bunun da ayrıntılı kataloglama ile güvenilir bir şekilde sunulduğunu belirtti. Tüm bu değerlendirme süreçlerinde kimlik doğrulama komiteleri ve uzmanlar ayrıntılı araştırma ile destek veriyor. Yani Christie’s, özgünlük konusunda üzerinde şüphe olan hiçbir sanat eserini satışa çıkarmıyor.
25 Haziran 2020’de sonuçlanan müzayedede, Fatih Sultan Mehmet’in portresinin Bellini atölyesinden çıktığı bilgisi yer alıyor. Müzayedede Fatih’in tablosu hariç 204 eser daha bulunuyordu. Christie’s, Fatih tablosunun yaklaşık 400 bin ila 600 bin sterline alıcı bulacağını tahmin ederken, eser 935 bin 250 sterlinden satılmış. Ancak Fatih Sultan Mehmet tablosu, müzayedenin en pahalı parçası değil. Çin kağıdı üzerine işlenmiş olan Kur’an, 7 milyon 16 bin 250 sterline satılmış.
