Çapanoğlu deyince akla ne gelir?

Önce Millî Mücadele ve “isyancı” Çapanoğulları gelir. Bir de Çerkez Ethem. Ankara Çerkez Ethem ve çetesinden yardım istemiş, Ethem ve çetesi ta Ege’den yola çıkarak Yozgat’a kadar gelmiş, isyanı bastırmış. Ama nasıl bastırmış?! Yozgat’ı mahvetmiş.

Millî Mücadele dönemi isyancıları arasında herhâlde en çok akılda kalanı Çapanoğulları. Deyimleri de Çapanoğularını akılda tutturuyor.

Lise birde Victor Hugo’nun Sefiller romanının ciltlerini bir arkadaşım vermiş ve merakla okumaya başlamıştım. Bir yerde “Fazla kurcalama altından Çapanoğlu çıkar.” mealinde bir deyim karşıma çıkmıştı. Herhâlde Fransızca benzer bir deyimin karşılığında bizdeki “Çapanoğlu” kullanılmıştı. Bana ilk anda Victor Hugo’nun kullandığı söz gibi gelmişti.

Bir de “Çapanoğlu’nun abdest suyu” deyimi var.

“Divit ile çok yazı yazan [Çapanoğlu] Süleyman Bey, abdest alırken leğendeki su, parmaklarındaki mürekkepler yüzünden hep bulanık olurmuş. Açık çay, suyu gereğinden fazla çorba vs. gibi içecekler için söylenen ‘Çapanoğlu’nun abdest suyu gibi’ darb-ı meseli de buradan çıkmıştır.”

Türkish Forum’a “Çapanoğulları Deyimleri” diye girerseniz, Abdülkadir Çapanoğlu’nun makalesiyle karşılaşırsınız. “Altından Çapanoğlu çıkar, Çapanoğlu’nun abdest suyu” deyimlerinin ayrıntılı izahını bulursunuz.

Abdülkadir Çapanoğlu, çok önemsediğim, gerekli bir kitaba imza attı. “Çapanoğulları- Devlet’e Sadakat Vatana İhanet Sayıldı” (Doğu Kütüphanesi Yayınları, 393 s.)

“İçindekiler”i verirsek, ne kadar ayrıntılı çalışma olduğunu görürsünüz:

Birinci Bölüm: Osmanlı Dönemi Ayan Çapanoğulları: Çapanoğulları Kimdir? / Nereden Geldiler? / Yozgat'ın Kuruluşu- Mezar Taşlarının Söyledikleri - Çapanoğulları Tarihine Giriş: Çapar Koca Ömer Ağa / Ahmet Ağa / Mustafa Paşa - İdari Düzenlemeler ve Süleyman Bey: Çapanoğlu Süleyman Bey'in Eşi Amasyalı Hacı Hafize Hanım / Mehmet Celaleddin Paşa - Çapanoğulları ve Yakınlarının Yaptırdıkları Eserler.

İkinci Bölüm: Millî Mücadele Döneminde Çapanoğulları: Kılıç Ali'nin Yozgat'a Geliş Sebebi / Kılıç Ali Skandalı / Gazeteciyi Dövüp Yaralama! / Kılıç Ali'nin Çapanoğlu Hadisesi / Çapanoğlu Edip Bey (1852-1925), Çapanoğlu Mahmut Celalettin Bey (1860-1935); Osman Mekki Bey / Çapanoğlu Halit Bey (1868- 21.07.1921) / Çapanoğlu Salih Bey (ö. 05.12.1945) / Müftü Mehmet Hulusi Efendi (Akyol) (1881- 22.11.1964) / Avni Doğan Bey / Sabık Arapkir Kaymakamı Süleyman Sırrı Bey(İçöz) / Akif (Paşa???) / Bahri Bey (Tatlıoğlu) / Ali Fuat Paşa (Cebesoy) / Hamitli Rıza Bey / Ankara Valisi Muhittin Paşa'nın Tutuklanması / Ceritzade Hüsnü Efendi / Çapanoğlu Ziya Beyin Hikâyesi / Mutasarrıf Necip Bey / Çerkez Etem'in Vukuatları / Yozgat'ın Yağmalanması ile İlgili Sözler / Divan-ı Harb'den, İstiklâl Mahkemelerine Uzanan Yol / Mahkeme Evraklarına İlişkin Tartışmalar / Sonuç / Çapanoğlu / Ankara Ne Diyor?

Üçüncü Bölüm’de “Tarihte Yer Etmiş Ünlü Çapanoğulları” başlığı altında isimler, Dördüncü Bölüm’de Abdülkadir Çapanoğlu’nun, daha önce Yozgat gazetesinde Çapanoğullarına dair yazdıkları yazılar, Altıncı Bölüm’de “Anılar-Anlatılanlar” sıralanıyor.

***

Abdülkadir Çapanoğlu başta kitaba neden “Devlet’e Sadakat Vatana İhanet Sayıldı” başlığını koyduğunu açıklıyor:

“Kitabın kapağına koyduğumuz ‘Devlete sadakat vata­na ihanet sayıldı’ özdeyişi Araştırmacı yazar Sayın Os­man Karaca’nın Çapanoğulları sülalesine armağanıdır. ‘Çerkez Etem Yozgat'ı soymakla kalmamış, şehrin ru­hunu çalmıştır. O, Yozgat'ı bitirirken, Yozgat'a yaptık­ları da onu bitirmiştir.’ özdeyişi de Çapanoğlu kardeş­lerden Salih Bey’in torunu Prof. Mehlika Filiz Ulusoy'a aittir. Bu iki özdeyiş adeta bir devrin özeti olmuştur.”

Abdülkadir Çapanoğlu, aynı aileye mensuptur. Taraflı yazdığı akla gelecektir.

Tarih açıktır; örtülmemiştir. Kıyasladığınızda kim haklı, kim haksız ortaya çıkar.

Yazar, aileden biri olarak, çok özel bilgileri, bütün araştırıcılara sunuyor.

Yazar kitabı niçin yazdığını “Giriş”te anlatıyor:

“Özellikle belirtmek isterim ki elinizdeki âcizane kitap bir ihtiyaçtan doğmuştur. Kimseye yararlı olmasa da belki tarihe bir hizmetimiz dokunur düşüncesiyle kayda alınmıştır... Bakanlar Kurulu’nun 01.03.2006 tarih ve 5467 sayılı kararı ile Yozgat Bozok Üniversitesi kurulunca Çapanoğulları tarihine de ilgi artmıştı. Ancak, bu konuda araştırma yapan, tez hazırlayan akademisyen­ler ve konuyu araştırma tezi olarak seçen üniversite öğrencileri sadece seçtikleri konu ya da dönem ile ilgili çalışmalar yaptılar ve yayınladılar. Bunlar elbette ailemiz için paha biçilmez çalışmalar oldu, minnettarız. Ama Osmanlı dönemi Çapanoğulları ile Mil­lî Mücadele dönemi Çapanoğulları maalesef bir bütün halinde yazılmadı, yazılamadı. Bu sitemimi Yozgat kütüğü çalışması için Bozok Üniversitesi tarafından davet edildiğim 15-16 Kasım 2019 günleri üniversitenin değerli hocalarına ilettiğimde mealen, ‘dip­siz bir kuyu, tüm mesaimizi bu araştırmaya ayırmamız gerekir o'da ne kadar sürer belli değil’ cevabını almıştım. Nitekim Ça­panoğulları hakkında ilk araştırmayı yapıp yayınlayan, benim de 1959-1961 yılları arasında Amasya Lisesi’nde tarih dersi hocam ve lise müdürümüz olan rahmetli Yozgatlı Süleyman Duygu; ‘sade­ce Çapanoğulları ile ilgili belgeler devlet arşivlerinde özel çinko sandıklar içinde muhafaza ediliyor’ diye yazar.

Bu kitap, doğuda Irak'tan güneyde Suriye'ye kadar bu geniş Osmanlı coğrafyasında sekiz padişaha sadakatle hizmet eden, bilhassa Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmut'un mütesellimi olarak adeta bir padişah gibi hüküm süren, padişahların, ayn-ül ayan (ayanların gözdesi) diyerek yücelttikleri Çapanoğullarının hikâyesidir.”

Çapanoğullarıyla ilgili ilk akademik çalışmayı sanırım, kendisi de Yozgatlı diyeceğimiz, Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak “Millî Mücadele’de Çapanoğlu İsyanı (7-27 Haziran 1920)” başlıklı teziyle yaptı. 1973’te Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi’nde çıktı. İsyana şahit olanları da dinlediği için tez araştırmacılar için birinci derecede kaynak.

Yine birinci derecede kaynağı, “Çapanoğulları- Devlet’e Sadakat Vatana İhanet Sayıldı”yı Abdülkadir Çapanoğlu okuyucuyla buluşturuyor.

Okumak lâzım.