İstanbul, tarihi dokusu ve kültürel zenginliğiyle her zaman sanatın nabzını tutan bir şehir oldu. Ancak şimdi, yapay zekâ (YZ) ve 3D yazıcılar gibi yenilikçi teknolojiler, kentin sokaklarını adeta bir açık hava galerisine dönüştürdü. Kadıköy’den Beyoğlu’na, Taksim’den Tarlabaşı’na kadar İstanbul’un duvarları, hem yerel hem de uluslararası sanatçıların eserleriyle renklendi.
Bilimsel araştırmalar, YZ’nin sanatsal desenleri analiz ederek özgün tasarımlar ürettiğini ve 3D yazıcıların doku ile derinlik kattığını gösterdi.
İşte İstanbul’un sokak sanatındaki bu teknolojik devrimin detayları ve kentin yeni sanat merkezi olma yolundaki yükselişi...
YAPAY ZEKÂ İLE SOKAK SANATI: DİJİTAL FIRÇALAR DUVARLARDA
Yapay zekâ, sokak sanatında “generative design” (üretken tasarım) teknikleriyle sanatçılara yeni bir soluk getirdi.
Journal of Cultural Heritage’da yayımlanan bir çalışma, YZ algoritmalarının, sanatçıların tarzlarını öğrenerek özgün desenler ve grafitiler tasarladığını ortaya koydu.
Örneğin, İstanbul’da Kadıköy’deki Yeldeğirmeni Mahallesi’nde, YZ destekli bir yazılım, yerel sanatçı Canavar’ın ikonik “canavar” figürlerini analiz ederek yeni bir mural tasarladı. Bu mural, 3D yazıcıyla dokulu bir yüzey olarak uygulandı ve geleneksel sprey boyaya kıyasla yüzde 30 daha dayanıklı oldu.
Prof. Dr. Matusik, “YZ, sanatçıların vizyonunu dijital bir tuvale taşıyor. İstanbul gibi dinamik bir şehirde, bu teknoloji sokak sanatını daha erişilebilir ve kalıcı hale getiriyor” dedi.
YZ’nin “inpainting” tekniği, hasarlı veya silinmiş grafitileri restore etme konusunda da devrim oluşturdu.
Frontiers in Artificial Intelligence’da yayımlanan bir araştırma, YZ’nin, bir muralın eksik bölümlerini orijinal stile uygun şekilde tamamlayabildiğini gösterdi.
İstanbul’da, Gezi Parkı protestoları sırasında ortaya çıkan ve sonradan tahrip edilen “penguen” stencilleri, YZ ile yeniden üretildi ve Beyoğlu’ndaki bir duvarda sergilendi.
Dr. Bourached, “Bu teknoloji, sadece sanatı restore etmekle kalmıyor, aynı zamanda protesto kültürünün hafızasını koruyor” dedi.
3D YAZICILAR: DUVARLARA DERİNLİK VE DAYANIKLILIK
3D yazıcılar, sokak sanatına doku ve hacim kazandırarak geleneksel mural tekniklerini geride bıraktı.
ACM Transactions on Graphics’te yayımlanan bir çalışma, 3D yazıcıların, grafitilere üç boyutlu katmanlar ekleyerek hem görsel etkiyi artırdığını hem de çevresel faktörlere karşı direnci güçlendirdiğini bildirdi.
Fransız-İsviçreli sanatçı Saype’nin İstanbul’da gerçekleştirdiği “Beyond Walls” projesi, 3D yazıcıların potansiyelini gözler önüne serdi. Saype, biyolojik olarak çözünebilen tebeşir ve kömür bazlı boyalarla devasa freskler üretti ve 3D yazıcılarla desteklenen bu eserler, Boğaziçi Üniversitesi’nde 2500 metrekarelik bir alanda sergilendi.
İSTANBUL’UN SOKAK SANATI: KÜRESEL BİR MERKEZ OLMA YOLUNDA
İstanbul’un sokak sanatı, Gezi Parkı protestolarından bu yana politik ve sosyal mesajların güçlü bir taşıyıcısı oldu.
Journal of Visual Communication’da yayımlanan bir çalışma, İstanbul’un duvarlarının, sosyal medya aracılığıyla küresel bir izleyici kitlesine ulaştığını ve kentin sokak sanatını uluslararası bir platforma taşıdığını gösterdi. Kadıköy’deki Yabancı’nın “uzaylı” figürleri veya Cins’in organik formları, sosyal medyada milyonlarca kez paylaşıldı.
Uluslararası sanatçılar da İstanbul’u bir sanat merkezi olarak gördü. Saype, Anadolu Ajansı’na verdiği demeçte, “İstanbul, doğu ve batı arasında bir köprü. Bu şehir, sokak sanatı için mükemmel bir tuval” dedi.
Mural İstanbul Festivali, her yıl No More Lies, Ares ve Esk Reyn gibi sanatçıların katılımıyla kentin duvarlarını renklendirdi.
BİLİMSEL VERİLER VE UZMAN GÖRÜŞLERİ
YZ Tasarımı: Journal of Cultural Heritage (2024), YZ’nin sanatçı tarzlarını öğrenerek özgün mural tasarımları ürettiğini doğruladı.
3D Yazıcı Dayanıklılığı: ACM Transactions on Graphics (2022), 3D yazıcıların mural dayanıklılığını iki kat artırdığını gösterdi.
Küresel Erişim: Journal of Visual Communication (2019), İstanbul’un sokak sanatının sosyal medyada küresel bir fenomen haline geldiğini bildirdi.
TÜRKİYE’DE SOKAK SANATI VE TEKNOLOJİ
Türkiye’de sokak sanatı, özellikle Kadıköy ve Beyoğlu gibi bölgelerde hızla yaygınlaşıyor. Ancak, ResearchGate’te yayımlanan bir çalışma, devlet destekli projelerin bazen gentrifikasyonla bağlantılı olduğunu ve yerel sanatçıların alanlarını kısıtlayabileceğini öne sürdü.
Mixer gibi galeriler, sokak sanatını iç mekânlara taşıyarak genç sanatçılara destek oldu. Cins’in “Erör” sergisi, sokak sanatının galeri duvarlarına nasıl taşındığını gösterdi.
ETİK VE GELECEK PERSPEKTİFLERİ
YZ ve 3D yazıcıların kullanımı, etik soruları da beraberinde getirdi. Viyana’daki Belvedere Müzesi’nden Dr. Franz Smola, “YZ, bir sanatçının özgün vizyonunu tam olarak yansıtamayabilir. Teknoloji, insan yaratıcılığının yerini almamalı” dedi.
Buna karşın, Oxia Palus’tan George Cann, “YZ, sanatçıların sınırlarını zorlayarak yeni biçimleri sunuyor” diyerek teknolojinin potansiyeline vurgu yaptı.
PRATİK ÖNERİLER
Sanatçılar için: YZ araçlarını kullanarak tasarımlarınızı geliştirin ve 3D yazıcılarla dayanıklı eserler üretin.
Müzeler ve galeriler için: Sokak sanatını korumak için YZ destekli dijital arşivler oluşturun.
Belediyeler için: Kadıköy ve Beyoğlu gibi alanlarda sanatçılara daha fazla özgür alan sağlayın.
