Türkiye'de yaşayan Suriyeliler, son yıllarda kamuoyunun en fazla tartıştığı konular arasında yer alıyor. İstanbul Valiliği'nin düzensiz göçle mücadele gerekçesiyle kent çapında operasyon başlatmasıyla, konu daha da önemli bir gündem maddesi haline geldi.
BBC Türkçe Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'nden elde ettiği bilgiler ışığında Suriyeli sığınmacılar hakkında analiz hazırladı.
İşte Türkiye'de yaşayan Suriyeli sığınmacılar hakkında öne çıkan bilgiler:
TÜRKİYE'DE NE KADAR SURİYELİ YAŞIYOR?
2011 yılında Suriye'de başlayan çatışmaların ardından Türkiye'ye gelmeye başlayan Suriyeliler, ülkede geçici koruma statüsüyle yaşıyor. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, ülkede bu statüyle yaşamlarını sürdüren Suriyelilerle ilgili en güncel verileri 25 Temmuz'da açıkladı. Buna göre, Türkiye'de kayıtlı olarak 3 milyon 639 bin 284 Suriyeli yaşıyor. Bu rakam 2011'den bu yana her yıl artıyor. Geçici koruma statüsüyle Türkiye'de bulunanlar dışında bir de oturma izni ile Türkiye'de bulunan Suriyeliler var. Bu kesim, ekonomik durumu nispeten daha iyi olan Suriyelilerden oluşuyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'nün 2018 yılındaki verilerine göre bu izinle Türkiye'de 99 bin 643 Suriyeli bulunuyor.
Üçüncü bir grup olarak ise düzensiz göçmen konumundaki Suriyeliler. Yasadışı giriş, giriş koşullarının ihlali veya vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi yüzünden o ülkedeki hukuki statüden yoksun kişilere düzensiz göçmen deniyor. Suriyelilerin geçici koruma statüsünden doğan haklarını kullanmaları için bu statüde kayıt yaptırmış olmaları gerekiyor. Bu yüzden Suriyeli düzensiz göçmenlerin, başka bir ülkeye yasadışı yollarla göçün de aralarında olduğu hedeflerle hareket ettiği ve sayılarının kayıtlı olanlara kıyasla yüksek olmadığı düşünülüyor. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü'nün verilerine göre 25 Temmuz 2019 itibariyle yıl içinde 16 bin 849 Suriye uyruklu düzensiz göçmen yakalandı. 2014'te 24 bin 984, 2015'te 73 bin 422, 2016'da 69 bin 755, 2017'de 50 bin 217, 2018'de ise 34 bin 53 düzensiz Suriyeli göçmen yakalanmıştı.
SURİYELİLERİ NE KADARI KAMPLARDA YAŞIYOR?
Suriyelilerin kaldığı kampların resmi adı, geçici barınma merkezleri. Bu merkezler; Şanlıurfa, Adana, Kilis, Kahramanmaraş, Hatay, Osmaniye, Malatya ve Gaziantep'te bulunuyor. Merkezlerde 25 Temmuz 2019 itibarıyla 87 bin 464 bin Suriyeli yaşıyor. Veriler, kayıtlı Suriyelilerin yalnızca yüzde 2,4'lük kısmının bu merkezlerde yaşadığını gösteriyor. Suriyelilerin ne kadarı, hangi kentlerde yaşıyor? Kayıtlı Suriyelilerin yüzde 97,6'sı kamplarda değil şehirlerde yaşıyor. Yani 3 milyon 552 bin 4 Suriyeli, yaşamlarını kentlerde sürdürüyor. İstanbul, en büyük Suriyeli nüfusuna sahip kent. Şehirde 547 bin 716 Suriyeli yaşıyor. Bu, İstanbul nüfusunun yüzde 3.64'ünün Suriyelilerden oluştuğu anlamına geliyor.
İstanbul'u, geçici barınma merkezlerinin de bulunduğu Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa ve Adana takip ediyor. Gaziantep'te 445 bin 154, Hatay'da 431 bin 98, Şanlıurfa'da 430 bin 237, Adana'da 240 bin 752 Suriyeli yaşıyor.
Türkiye'de en az Suriyelinin yaşadığı kent ise Bayburt. Şehirde sadece 25 Suriyeli bulunuyor.
Bayburt'u takiben Artvin'de 35, Tunceli'de 55, Iğdır 86, Erzincan'da 100 Suriyeli yaşıyor.
KİLİS'İN 81,31'İ SURİYELİLER OLUŞTURUYOR
Nüfusla kıyaslandığında Suriyelilerin en yoğun yaşadığı kent, Kilis. Resmi verilere göre bugün Kilis nüfusunun yüzde 81,31'i Suriyelilerden oluşuyor. Yine resmi verilere göre Suriyeliler, Hatay nüfusunun yüzde 26,78'ini, Gaziantep nüfusunun yüzde 21,94'ünü, Şanlıurfa nüfusunun yüzde 21,13'ünü, Mersin nüfusunun yüzde 11,11'ini, Adana nüfusunun yüzde 10,84'ünü ve Mardin nüfusunun yüzde 10,54'ünü oluşturuyor.Suriyelilerin yoğunluğunun en az olduğu şehir ise Artvin. Artvin'de yaşayan Suriyelilerin kent nüfusuna oranı sadece yüzde 0,02. Suriyelilerin Bayburt nüfusuna oranı yüzde 0,03; Erzincan, Iğdır ve Giresun nüfuslarına oranı yüzde 0,04; Kars, Tunceli ve Sinop nüfuslarına oranı ise yüzde 0,06 düzeyinde.
SURİYELİLERİN YAŞ VE CİNSİYET DAĞILIMI NASIL?
Ülkede yaşayan Suriyelilerin 1 milyon 970 bin 516'sı yani yüzde 54,15'i erkeklerden, 1 milyon 668 bin 768'i yani yüzde 45,85'i ise kadınlardan oluşuyor. Yaş dilimi açısından çocuklar ve gençler Suriyelilerin çok büyük bir bölümünü oluştururken, 30'lardan sonra yaş ilerledikçe sayı düşüyor. 0 ile 14 yaş arasındaki Suriyelilerin sayısı, 1 milyon 417 bin 311. 15-18 yaş diliminde 273 bin 228 Suriyeli var. Yani, Türkiye'de yaşayan Suriyelilerin yüzde 46.45'i 0-18 yaş arasında. 19-24 yaş arasında 547 bin 684, 25-29 yaş arasında 352 bin 17, 30-34 yaş arasında 294 bin 122, 35-39 yaş arasında 214 bin 766 Suriyeli bulunuyor. 40 ila 49 yaş arasındakilerin sayısı 263 bin 812, yaşı 50 ila 59 arasındakilerin sayısı 159 bin 268. Yaşı 60'dan büyük Suriyeli sayısı ise 117 bin 79.
TÜRKİYE'DE DOĞAN SURİYELİ SAYISI NE KADAR?
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Haziran ayında yaptığı açıklamada Türkiye'de 450 bin Suriyeli çocuğun doğduğunu belirtti. Türkiye'de yaşayan 0-4 yaş arasındaki Suriyeli çocukların sayısı 536 bin 820, 0-9 yaş arasındaki çocukların sayısı ise 495 bin 346.
KAÇ SURİYELİYE TÜRK VATANDAŞLIĞI VERİLDİ?
Sosyal medyada Suriyelilere yoğun olarak vatandaşlık verildiğine dair dolaşan iddialar herhangi bir somut veriye dayanmıyor.
İçişleri Bakanlığı'nın açıklamasına göre Türkiye'de 8 Mart 2019 tarihi itibarıyla 79 bin 894 Suriyeliye vatandaşlık verilmiş durumda.
SURİYELİLER OY KULLANABİLİYOR MU?
Suriyelilerin oy kullanma hakkı bulunmuyor. Sadece vatandaşlık almış Suriyeliler oy kullanabiliyor. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 31 Mart 2019 yerel seçimleri öncesinde yaptığı bir açıklamada ise, vatandaş olan Suriyelilerden reşit olmayanlar çıkarıldığında, oy kullanabilecek Suriyeli sayısının 53 bin 99 olduğunu açıkladı.
KAÇ SURİYELİNİN ÇALIŞMA İZNİ VAR?
Suriyeli işçilerin Türkiye'de çalışabilmeleri için çalışma iznine sahip olmaları gerekiyor. Çalışma izni başvurusu işverenler tarafından Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na yapılıyor. İşverenin bu süreçte belirli bir çalışma izin harcı da ödemesi gerekiyor. İşe alımdan sonra ise işçiye en az asgari ücret tutarında ödeme yapılmalı.
Bu alanda belli bir istihdam kotası bulunuyor. Bir işverenin Suriyeli işçi çalıştırması için işyerinden en az bir Türk personelinin olması şartı bulunuyor. Fabrikalarda ise çalışacak Suriyeli sayısının toplam personelin yüzde 10'undan fazla olmaması gerekiyor.
Suriyeli bir işçiye bakanlıkça çalışma izni verilmesi halinde bu izin, işçinin geçici korunma kararı ile kalmasına izin verildiği iller için geçerli oluyor.
Mevsimlik tarım işi ya da hayvancılıkta muafiyet bulunuyor. Bu işlerde çalışmak isteyen Suriyelilerin çalışma izni muafiyeti almak için, geçici koruma sağlanan il valiliğine başvurmaları gerekiyor.
Sağlık meslek mensupları için Sağlık Bakanlığı'ndan, eğitim meslek mensupları için Milli Eğitim Bakanlığı'ndan veya Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı'ndan ön izin alınması gerekiyor.
Türkiye'de aralarında avukatlık, eczacılık, diş tabipliğinin de aralarında bulunduğu bazı mesleklerin yabancılara yasaklı olması durumu, Suriyeliler için de geçerli.
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 31 Mart 2019'da yapılan açıklamaya göre Türkiye'de çalışma izni verilen 96 bin 972 yabancıdan Suriyeli olanların sayısı 31 bin 185 kişi.
Bazı işverenlerin maliyetten ve evrak işlerinden kaçınmasının, Suriyelileri işsizlik korkusuyla düşük maaşlarla kayıt dışı istihdama yönelttiği anlaşılıyor.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 2018'de hazırladığı "Göçmen İşçilik" raporunda yaklaşık 1 milyon Suriyelinin kayıt dışı çalıştığını öne sürdü.
SURİYELİLER TÜRKİYE'DE NE KADAR ŞİRKET KURDU?
Ticaret Bakanlığı'nın açıklamasına göre 26 Şubat 2019 tarihi itibarıyla en az bir ortağı Suriye uyruklu olan şirket sayısı 15 bin 159. Bakanlık, söz konusu şirketlerin en fazla İstanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa'da bulunduğunu, toptan ve perakende alanında faaliyet gösterdiğini aktarıyor. Suriye uyruklu şirketlerde 10 bin 46 Suriyeli istihdam edildiği belirtiliyor.
ÜLKESİNE DÖNEN SURİYELİ SAYISI NE KADAR?
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 21 Temmuz 2019'da yaptığı açıklamada ülkesine temelli dönen Suriyeli sayısının 337 bin 729 olduğunu açıkladı. Soylu, bu akışın devam ettiğini belirtti.
Yetkililer, İstanbul Valiliği'nin son operasyonunun kayıtsız kaçak göçmenler ve başka şehirde kayıtlı olup İstanbul'da yaşayan Suriyelilere yönelik olduğunu belirtiyor.
Aralarında çeşitli insan hakları örgütlerinin de bulunduğu gibi bazı sivil toplum kuruluşları ise bazı göçmenlere zorla gönüllü geri dönüş belgesi imzalatıldığını, bazılarının ise toplu halde sınır dışı edilerek can güvenliklerinin olmadığı savaş bölgelerine gönderildiğini öne sürüyor.
