Kişinin uyku alışkanlığına bağlı olarak kandaki melatonin düzeyi değişkenlik gösterebilir. Melatonin üretimi doğrudan ortam aydınlatması ile ilişkili olduğundan, melatonin seviyesinin maksimuma çıkarılabilmesi için yatak odasının karanlık olması; telefon, tablet ve bilgisayar gibi mavi ışık yayan cihazların yatmadan önce kullanılmaması ve gerekirse uyku gözlüğü kullanılması yararlı olabilir.
Melatonin, vücudumuzda triptofan isimli aminoasidin metabolizması sonucu üretilen serotonin molekülünün bir türevidir. Beyinde yaygın biçimde üretilen serotonin molekülü, epifiz bezinde melatonine çevrilerek kana verilir. Yapılan araştırmalar, melatonin hormonunun vücut sağlığını koruma ve iyileştirme adına oldukça önemli roller üstlendiğini göstermiştir. Melatonin hormonunun vücutta temel olarak üstlendiği görevler aşağıdaki gibi özetlenebilir:
•Melatonin birincil olarak vücudun uyku düzeninin ayarlanmasından sorumludur. Buna göre, gündüz-gece döngüsünde salgılanma oranı değişen melatonin sayesinde, gün ışığının kaybolduğu gece saatlerinde uyku ihtiyacı oluşur. Yine melatonin sayesinde, düzenlenen uyku saati vasıtasıyla gündüzün belirli saatlerinde uykudan uyanma sağlanır.
Melatoninin uyku derinliği ve kalitesini etkilediği de bilinmektedir. Buna göre, yeterli melatonin salgılayan kişilerin daha dinlendirici ve rahatlatıcı bir uyku uyuduğu tespit edilmiştir. Bu sayede melatonin; kalp-damar sağlığı, kan basıncı, bağışıklık sistemi fonksiyonları ve hormon seviyeleri için de düzenleyici bir etmendir.
• Olağan halde, vücudumuzdaki fizyolojik düzen içerisinde meydana gelen kimyasal tepkimelerin bir sonucu olarak çeşitli oksitleyici ve zararlı maddeler de üretilir. Bu maddelere reaktif oksijen radikalleri adı verilir. Radikaller, başta yaşlanma olmak üzere kalp-damar hastalıkları, enfeksiyonlar, kanser gibi çeşitli hastalıkların gelişiminde kritik öneme sahiptir. Melatonin; vücutta üretilen radikalleri gece boyunca temizleyip giderilmesini sağlayarak vücut sağlığını korur.
Melatonin salgısının depresyonun etkilerini hafiflettiği, reflünün dindirilmesinde faydalı olduğu ve göz sağlığını desteklediği yönünde çalışmalar mevcuttur. Melatoninin salgı süresince hipofiz bezinden büyüme hormonu üretimini de tetiklediği bildirilmiştir. Büyüme hormonu çocuklarda büyümeyi sağlarken, yetişkinlerde kas kütlesinin gelişiminden sorumludur. Ayrıca, vücut metabolizmasının düzenlenmesinde büyüme hormonu kritik görevlere sahiptir.
Melatonin, nitrik oksit adı verilen molekülün salgısını artırarak vücut damarların genel bir genişleme tepkisine yol açar. Bu sayede tansiyonu düşürürken, kalp-damar hastalıklarının temel sebebi olan damar sertliğine karşı da koruyucu rol üstlenir.
Melatonin salgısının diyabet gelişimini önlediğine dair çalışmalar mevcuttur. Üretimi ile orantılı olarak kandaki yağ ve kolesterol seviyesinin düştüğü; bu sebeple kalp sağlığını destekleyici rol oynadığı gözlemlenmiştir. Melatonin salgısının hücrelerdeki programlı hücre ölümü (apoptozis) mekanizmasını baskıladığı da bilinmektedir. Bu sayede, başta sinir sisteminin temel hücresel elemanı olan nöronlar olmak üzere, vücut için büyük öneme sahip hassas hücrelerin ömrünün uzaması ve kaybının önlenmesi sağlanır.
• Melatonin; uyku düzeni ve kalitesini artırarak, cildin yaşlanma sürecinin de yavaşlamasına yardımcı olur. Yaşlanma, oksijen radikalleri ve vücut dokularının yıpranmasıyla ilişkilidir. Melatonin, uyku süresince dokuların kendi kendilerini onarmaları için fırsat yaratır.
JET LAG NEDİR?
Vücudumuz gün ışığına göre belirli bir fizyolojik döngüye sahiptir. Buna vücudun doğal saati veya sirkadiyen ritim adı verilir. Sirkadiyen ritim; zaman dilimlerindeki hızlı değişimler nedeniyle etkilenip bozulduğunda ise jet lag söz konusu olur. Genellikle birbirinden oldukça farklı iki zaman dilimi arasında uçak gibi hızlı seyahat yöntemleriyle yolculuk yapıldığında, vücut alıştığı gün döngüsünü yeni saat diliminde algılayamaz. Bunun sonucu olarak, akşam saatlerinde sirkadiyen ritim zamanı gündüz olarak algıladığından uyku düzeni de bozulur. Sonuçta, vücut yeni zaman döngüsünü oluşturana kadar ciddi halsizlik, yorgunluk ve uykusuzluk gibi çeşitli şikayetler geliştirir.
Jet lag gelişiminin başlıca sebebi melatonin üretiminin aksamasıdır. Melatonin, karanlık ortamlarda gece döngüsü boyunca üretilip salgılandığı için; uzun süre gün ışığına maruz kalarak sirkadiyen ritmi bozulan kişilerde kandaki miktarı azalır. Bu durumsa çeşitli semptomlara yol açar. Jet lag oluşumunun engellenmesi için melatonin takviyesi alınabilir.
MELATONİN TAKVİYESİ NE İŞE YARIYOR?
Melatoninin vücut üzerindeki olumlu etkileri göz önünde bulundurularak, melatonin içerikli takviye gıdalar geliştirilmiştir. Çeşitli koşullarda melatonin alınması, vücut sağlığının geliştirilmesi adına önemli yararlar sağlayabilir.
Günlük olarak 0,5 ila 10 mg arasındaki dozlarda kullanılan melatonin, sıklıkla uyku problemi yaşayan kişilere tavsiye edilir. Melatonin; uyku düzenini sağlayıp uyku derinliği ve kalitesini artırdığından, insomnia olarak da bilinen uykusuzluk şikayetinin giderilmesine yardımcıdır. Benzer şekilde, gün içinde sık uyuma ihtiyacı hisseden kişilerin melatonin takviyesi alması sirkadiyen ritmi düzenleyerek geceleri uykuya dalmayı kolaylaştırabilir.
Melatonin aynı zamanda bir antioksidan olması nedeniyle çeşitli hastalıklara karşı koruyucu olarak da kullanılabilir. Bu anlamda melatonin kullanımı; kalp-damar sağlığı, endokrin sistemin düzenlenmesi, kanserin gelişiminin yavaşlatılması gibi çok önemli konularda faydalı olabilir. Aynı zamanda depresyon belirtilerinin azaltılması, reflü şikayetlerinin hafifletilmesi, göz sağlığının korunması gibi çok çeşitli faydalara sahiptir.
Melatoninin vücut için belirli bir zararlı etkisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, melatoninin gereğinden fazla alınması çeşitli yan etkilerle sonuçlanabilir. Dışarıdan melatonin takviyesi yapılmasının vücudun kendi melatonin üretimini olumsuz etkilemesine dair söylemler bulunsa da; bazı araştırmalar bu gibi bir etkinin kesin olmadığını ortaya koymuştur. Bunun yanında, gereğinden fazla melatonin alımı bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi ve uyku hali yapabilir. Melatonin ayrıca antidepresanlar, kan sulandırıcılar ve tansiyon ilaçları ile etkileşime girerek bu ilaçların etkinliğini düşürebilir. Bu nedenle melatonin takviyesi öncesinde uzman bir hekimin görüşünün alınması oldukça önemlidir.
