Bitkisel ürünler, doğal ve güvenli oldukları algısıyla dünya genelinde popülerliğini artırdı. Ancak, “her ot şifa anlamına gelmez” gerçeği, bilimsel çalışmalar ve uzman uyarılarıyla bir kez daha gün yüzüne çıktı.
Karaciğer yetmezliğinden böbrek hasarına, ilaç etkileşimlerinden alerjik reaksiyonlara kadar, kontrolsüz kullanılan bitkisel tedaviler ciddi sağlık sorunlarına yol açabildi.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, küresel nüfusun %80’i birincil sağlık hizmetlerinde bitkisel ürünlere başvuruyor, ancak bu ürünlerin çoğu yeterince test edilmiyor veya düzenlenmedi.
Türkiye’den ve dünyadan uzmanlar, bitkisel tedavilerin bilinçli kullanılması gerektiğini vurguluyor ve tüketicileri sahte vaatlere karşı uyardı.
İşte bitkisel ürünlerin faydaları, riskleri ve güvenli kullanım için öneriler...
BİTKİSEL ÜRÜNLERİN ÇEKİCİLİĞİ VE RİSKLERİ
Bitkisel tedaviler, binlerce yıldır geleneksel tıbbın bir parçası. Aspirin (söğüt kabuğundan) ve sıtma ilacı artemisinin (Artemisia annua bitkisinden) gibi modern ilaçlar, bitkisel kökenlere dayandı. Ancak, günümüzde piyasada satılan bitkisel ürünlerin çoğu, standardize edilmiş dozlar veya kalite kontrolü olmadan tüketicilere ulaştı.
Evidence-Based Complementary and Alternative yayımlanan bir çalışma, bitkisel ürünlerin çoğunun güvenlik ve etkinlik açısından yeterli bilimsel kanıta sahip olmadığını ortaya koydu.
İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nden Prof. Dr. Edzard Ernst, “Bitkisel ürünlerin ‘doğal’ olması, güvenli oldukları anlamına gelmez. Yanlış dozlar veya yanlış bitkiler, ciddi toksisiteye yol açabilir” dedi.
Örneğin, kava bitkisi anksiyete tedavisinde kullanılıyor, ancak MedlinePlus’a göre ciddi karaciğer hasarına neden olabileceği için FDA tarafından uyarı yayınlandı. Aktarlarda satılan bitkisel karışımlar, genellikle standart dışı. Yanlış bitki kullanımı veya kirlenme, zehirlenmelere yol açabilir.
BİLİMSEL VERİLER: CİDDİ SAĞLIK RİSKLERİ
Bitkisel ürünlerin sağlık riskleri, bilimsel literatürde giderek daha fazla yer buldu.
İşte öne çıkan tehlikeler:
Karaciğer ve Böbrek Hasarı: Çin’de kullanılan aristolochia bitkisi, kilo verme haplarında yanlışlıkla kullanıldığında Belçika’da 100’den fazla kişide böbrek yetmezliği ve mesane kanserine yol açtı. Cureus’ta yayımlanan bir çalışma, bu olayın bitkisel ürünlerde kalite kontrol eksikliğinin vahim sonuçlarını gösterdi. Yine, Frontiers’te yayımlanan bir çalışma, Nijerya’da “Yoyo Cleanser Bitters” adlı bitkisel ürünün karaciğer enzimlerini yükselttiğini ve hipokalemiye neden olduğunu bildirdi.
İlaç Etkileşimleri: St. John’s wort (sarı kantaron), depresyon tedavisinde popüler, ancak kan sulandırıcılar, antidepresanlar ve doğum kontrol haplarıyla etkileşime girerek etkinliklerini azaltabiliyor. American Family Physician’da yayımlanan bir derleme, bitkisel takviyelerin ilaçlarla etkileşim riskini vurguladı. Oxford Üniversitesi’nden Dr. Emma Derbyshire, “Hastalar, bitkisel ürünleri doktorlarına bildirmeli. Aksi takdirde, tedaviler başarısız olabilir” dedi.
Toksik Maddeler ve Kirlenme: Bitkisel ürünlerde ağır metal (cıva, kurşun) veya kimyasal kirlenme yaygın. BMJ’de yayımlanan bir çalışma, İngiltere’de satılan bitkisel kremlerin %73’ünün deklare edilmemiş kortikosteroid içerdiğini gösterdi. Türkiye’de, yürürlüğe giren yasa, bitkisel ürünlerin yalnızca eczanelerde satılmasını zorunlu kıldı, ancak aktar satışları hala denetlenemedi.
Alerjik Reaksiyonlar ve Diğer Riskler: Papatya, ekinezya gibi bitkiler, Asteraceae ailesine alerjisi olanlarda ciddi reaksiyonlara yol açabilir. Healthline’a göre, ginseng uzun süreli kullanımda baş ağrısı ve uykusuzluğa neden olabilir. Hamile kadınlarda bitkisel ürün kullanımı, düşük veya erken doğum riskini artırabilir.
HANGİ BİTKİLER RİSKLİ?
Bazı bitkisel ürünlerin toksisitesi, geleneksel kullanımlarına rağmen bilimsel olarak kanıtlandı:
Kava: Karaciğer hasarı riski nedeniyle birçok ülkede yasaklandı.
Sarı Kantaron: İlaç etkileşimleri nedeniyle dikkatli kullanılmalı.
Meyan Kökü: Kronik tüketim, potasyum kaybına ve yüksek tansiyona yol açabilir.
Akonit: Yanlış kullanım, kalp ritim bozukluklarına ve ölüme neden olabilir.
Yohimbe: Yüksek tansiyon, anksiyete ve kalp çarpıntısı gibi yan etkileri var.
UZMAN GÖRÜŞLERİ: BİLİNÇLİ KULLANIM ŞART
Bitkisel ürünlerin popülerliği, modern tıbba duyulan güvensizlikten de beslendi. BMC Complementary Medicine and Therapies’de yayımlanan bir çalışma, Almanya’da bitkisel ürün kullananların çoğunun geleneksel tıptan memnuniyetsizlik nedeniyle bu yola başvurduğunu gösterdi. Ancak, uzmanlar, bitkisel tedavilerin tamamlayıcı olarak kullanılmasını, modern tıbbın yerine geçmemesini önerdi.
ABD’deki Johns Hopkins Medicine’den Dr. Gerard Mullin, “Bitkisel ürünler, eğitimli bir uzman gözetiminde kullanılmalı. Dozaj, bitkinin kaynağı ve hastanın sağlık durumu kritik” dedi.
İngiltere’deki Medicines and Healthcare Regulatory Authority (MHRA), bitkisel ürünlerin yan etkilerinin raporlanmasını teşvik etti.
GÜVENLİ KULLANIM İÇİN ÖNERİLER
Uzmanlar, bitkisel ürünlerin güvenli kullanımı için şu önerileri sundu:
Doktorunuza Danışın: Bitkisel ürünleri kullanmadan önce doktor veya eczacıya bildirin, özellikle ilaç kullanıyorsanız.
Kaliteli Ürün Seçin: Sertifikalı, standartize edilmiş ürünler tercih edin.
Dozaja Dikkat Edin: Fazla kullanım, toksisite riskini artırır. Medical News Today’e göre, bitkisel ürünlerin dozajı bitkinin yetişme koşullarına bağlı olarak değişebilir.
Hamileler ve Çocuklar Dikkatli Olmalı: Bu gruplar, bitkisel ürünlerden kaçınmalı veya doktor kontrolünde kullanmalı.
Yan Etkileri Raporlayın: Olası yan etkileri MHRA veya sağlık otoritelerine bildirin.
BİLİMSEL GELECEK: DAHA FAZLA ARAŞTIRMA GEREKLİ
Bitkisel ürünlerin güvenliği ve etkinliği için daha fazla klinik çalışmaya ihtiyaç var. Frontiers’te yayımlanan bir derleme, bitkisel ürünlerin psikolojik rahatsızlıklar ve üst solunum yolu enfeksiyonlarında %80 olumlu sonuç verdiğini, ancak gastrointestinal ve idrar yolu enfeksiyonlarında etkilerinin sınırlı olduğunu gösterdi.
WHO, bitkisel ürünlerin düzenlenmesi için küresel standartlar geliştirmeye çalışıyor, ancak ülkeler arasındaki farklılıklar bu süreci zorlaştırıyor.
DOĞAL, HER ZAMAN GÜVENLİ DEĞİL
Bitkisel ürünler, doğru kullanıldığında sağlık için destekleyici olabilir, ancak her ot şifa değil.
Karaciğer hasarı, ilaç etkileşimleri ve toksik maddeler gibi riskler, bilinçli tüketimi zorunlu kılıyor.
Doğal ürünlere körü körüne güvenmek yerine, bilimsel verilere ve uzman görüşlerine kulak verin.
