Şizofreni, dünya genelinde yaklaşık 24 milyon insanı etkileyen ciddi bir ruhsal sağlık sorunu. Ancak, bu hastalığa yakalanan bireylerin karşılaştığı en büyük engellerden biri, ne yazık ki toplumun önyargıları ve damgalanma korkusu.
Bilimsel araştırmalar, damgalanmanın şizofreni hastalarının erken teşhis ve tedavi süreçlerini ciddi şekilde aksattığını gösterdi.
Uzmanlar, bu görünmez bariyerin hem hastaların hem de toplumun sağlığı üzerinde yıkıcı etkiler yarattığını belirtti.
Peki, damgalanma korkusu nasıl bir engel oluşturuyor ve bu sorun nasıl aşılabilir? İşte tüm detaylar...
BİLİMSEL BULGULAR: DAMGALANMANIN TEDAVİYE ETKİSİ
Şizofreni, halüsinasyonlar, sanrılar ve bilişsel işlevlerde bozulma gibi belirtilerle kendini gösteren kronik bir durum.
Erken teşhis ve tedavi, hastalığın seyrini hafifletmede kritik bir rol oynadı. Ancak, The Lancet Psychiatry’de yayımlanan bir meta-analiz, şizofreni hastalarının %60’ının damgalanma korkusu nedeniyle sağlık hizmetlerine başvurmaktan kaçındığını ortaya koydu. Bu korku, özellikle hastalığın erken evrelerinde, belirtileri gizleme eğilimini artırarak tedaviyi 1-2 yıl geciktirdi.
Gecikme, psikotik atakların şiddetlenmesine, sosyal izolasyona ve hatta intihar riskinin artmasına yol açtı.
ABD’deki Columbia Üniversitesi’nden Dr. Lisa Dixon’ın liderlik ettiği bir çalışma, damgalanmanın sadece hastaları değil, ailelerini de etkilediğini gösterdi.
Aileler, toplumdan dışlanma korkusuyla hastalarının tedavi arayışını erteleyebildi.
Dr. Dixon, “Damgalanma, şizofreni hastalarının sağlık sistemine erişimini engelliyor ve bu, hem bireysel hem de toplumsal bir trajedi” dedi.
Çalışmalar, damgalanmanın en yoğun olduğu bölgelerde tedavi başvuru oranlarının %30 daha düşük olduğunu ortaya kodu.
UZMAN GÖRÜŞLERİ: DAMGALANMAYI YIKMAK İÇİN EĞİTİM ŞART
Uzmanlar, damgalanmanın Türkiye’de de ciddi bir sorun olduğunu vurgulayarak şunları dile getirdi:
“Şizofreni hastaları, ‘deli’ ya da ‘tehlikeli’ gibi yanlış etiketlemeler nedeniyle toplumdan dışlanıyor. Bu, hastaların tedaviye ulaşmasını engelliyor ve belirtilerin ağırlaşmasına yol açıyor.”
Erken müdahalenin hastalığın seyrini değiştirebileceğini, ancak bunun için toplumun bilinçlenmesi gerektiğini belirtildi.
İngiltere’deki King’s College London’dan psikiyatri profesörü Sir Graham Thornicroft, damgalanmanın küresel bir sorun olduğunu ve eğitimle aşılabileceğini söyledi:
“Şizofreni, doğru tedaviyle yönetilebilir bir durum. Ancak, medya ve toplumdaki yanlış algılar, hastaların ‘tehlikeli’ veya ‘kontrol edilemez’ olarak görülmesine neden oluyor. Toplumun bu konuda eğitilmesi, damgalanmayı azaltmanın en etkili yolu.”
Thornicroft, halka açık bilinçlendirme kampanyalarının ve okullarda ruh sağlığı eğitiminin damgalanmayı %20’ye kadar azalttığını gösteren çalışmalar yürüttü.
DAMGALANMANIN PSİKOLOJİK VE SOSYAL YIKIMI
Damgalanma, sadece tedaviyi geciktirmekle kalmıyor; aynı zamanda hastaların sosyal hayatını ve özgüvenini derinden etkiledi.
Schizophrenia Research’te yayımlanan bir çalışma, damgalanma korkusu yaşayan şizofreni hastalarının %40’ının sosyal izolasyon ve depresyon belirtileri gösterdiğini ortaya koydu. Bu durum, iş kaybı, aile içi çatışmalar ve hatta evsizlik gibi ciddi sonuçlara yol açabiliyor. Ayrıca, damgalanma, hastaların ilaç uyumunu azaltarak tedavinin etkinliğini düşürdü.
Örneğin, antipsikotik ilaçlara uyum oranı, damgalanma korkusu yüksek olan hastalarda %25 daha düşük.
DAMGALANMAYI AŞMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
Uzmanlar, damgalanmayı azaltmak ve şizofreni hastalarının tedaviye erişimini artırmak için şu önerileri sundu:
Eğitim ve Farkındalık Kampanyaları: Medya ve okullarda ruh sağlığı konusunda doğru bilgilendirme yapılmalı. World Psychiatry’de yayımlanan bir çalışma, halka açık farkındalık programlarının damgalanmayı %15 azalttığını gösterdi.
Erken Müdahale Programları: Şizofreni belirtileri fark edildiğinde, psikiyatrist ve psikologlarla erken müdahale, hastalığın ilerlemesini önleyebilir. Uzmanlar, “İlk psikotik atak sonrası ilk 6 ay, tedavi için altın dönem” dedi.
Destek Grupları: Hasta ve aileler için destek grupları, damgalanma korkusunu azaltarak sosyal bağları güçlendiriyor.
Medya Sorumluluğu: Şizofreni hastalarının tehlikeli olarak gösterildiği medya içerikleri yerine, iyileşme hikayeleri öne çıkarılmalı.
Sağlık Sistemine Erişim: Düşük maliyetli veya ücretsiz ruh sağlığı hizmetleri, özellikle düşük gelirli bölgelerde tedaviye erişimi artırabilir.
TOPLUMUN ROLÜ: ÖNYARGILARI YIKMAK
Damgalanma, sadece şizofreni hastalarını değil, tüm toplumu etkileyen bir sorun.
Sir Graham Thornicroft, “Bir şizofreni hastasının tedaviye erişememesi, sadece o kişinin değil, ailesinin, arkadaşlarının ve toplumun kaybıdır” dedi.
Toplumun önyargıları yıkması, hastaların erken teşhis ve tedaviyle üretken bir yaşam sürmesini sağlayabilir.
American Journal of Psychiatry’de yayımlanan bir çalışma, erken tedavi alan şizofreni hastalarının %60’ının iş ve sosyal hayatlarına devam edebildiğini gösterdi.
TEDAVİYE GİDEN YOLU AÇMAK
Şizofreni, doğru tedaviyle yönetilebilir bir durum. Ancak, damgalanma korkusu, bu sürece en büyük engellerden biri olarak durdu.
Bilimsel araştırmalar ve uzmanlar, eğitim, farkındalık ve erken müdahalenin bu sorunu aşmada kritik olduğunu vurguladı.
