Vefatının 10. yılında Talât Halman’a saygıyla

Sevgili okuyucularım; 5 Aralık, kültür dünyamızın seçkin simalarından, Nihat Erim hükûmetinde Kültür Bakanlığı yapmış, Prof. Dr. Talât Sait Halman’ı kaybedişimizin 10. yılıydı. Bu vesileyle değerli dostum Halman’ı hem anmak, hem de siz okuyucularıma tanıtmak istedim.

7 Temmuz 1931’de Kadıköy’de dünyaya gelen Talat Sait Halman’ın babası, Tümamiral Mahmut Sait Bey, annesi Nemlizade Tahsin Paşa’nın kızı Fatma İclal Hanım’dır.

Ailenin Trabzon’da bir süre oturduğu Nemlioğlu Konağı adı ile bilinen tarihî bina, uzun yıllar benim de mezun olduğum Trabzon Fatih Eğitim Enstitüsü olarak kullanılmıştır. Aile, Mahmut Sait Bey’in Trabzon’un Holamana köyünden olması nedeniyle “Halman” soyadını almıştır.

Talat Sait Halman, 1951'de Robert Koleji'ni bitirdikten sonra, yüksek lisansını 1954 yılında Columbia Üniversitesi'nde tamamlamış, 1954’te Barbara Teitz ile evlenmiş, bu evlilikten oğlu Hür (Hugh) Talat Halman dünyaya gelmiştir. Barbara Teitz’den ayrıldıktan sonra 1960 yılında Türkiye’nin ilk hava subaylarından Salim Taşkıranel’in kızı Seniha Taşkıranel ile evlenmiş, bu evlilikten tiyatro oyuncusu kızı Defne Halman ile bir kaza sonucu 17 yaşında hayatını kaybeden oğlu Sait Salim Halman dünyaya gelmiştir.

Otuz yıl ABD'de Columbia, Princeton, Pennsylvania Üniversiteleri'nde öğretim üyeliği yapmış, 10 yıl boyunca New York Üniversitesi'nde profesör ve Yakın Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölüm Başkanı olarak çalışmıştır.

Akademik çalışmalarının yanı sıra New York'taki WBAI Radyosunda Türk şiiriyle ilgili programlar yapmış, Devlet Planlama Teşkilatı'nda yayın ve temsil şubesini kurmakla görevlendirilmiş, ardından ilk Yüksek Planlama Kurulu'nun raportörü olmuştur.

Türkçeye William Faulkner'in eserlerini, Shakespeare'in sonelerini; İngilizceye ise Dağlarca, Orhan Veli gibi şairlerin şiirlerini kazandırmış, benim de bazı şiirlerimi İngilizceye çeviren önemli bir edebiyat adamı olan Halman, 12 Mart 1971 Muhtırası’nın ardından birinci Nihat Erim kabinesinde oluşturulan Kültür Bakanlığı’nda ilk Kültür Bakanı olarak görev alma teklifini kabul etmiş, beş ay süren bakanlığı döneminde Galata Mevlevîhânesi’nin sema gösterileri için yeniden açılması kararına imza atmıştır.

Aynı yılın Ekim ayında Türkiye’yi ziyaret eden İngiltere Kraliçesi Elizabeth kendisini, “Sir” ünvanı kullanmasını sağlayan Şövalyelik Nişanı ile onurlandırmıştır.

Halman, Aralık ayında besteci Itrî’nin 259. ölüm yılı nedeniyle düzenlenen bir Klasik Türk müziği konseri için Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu’nun tahsis edilmesini onaylamış, bu karar, Atatürk devrimlerine aykırı olduğu düşüncesi ile tepki toplamıştır.

Dönemin ünlü virtüözü Suna Kan'ın da tartışmalara katılmasından sonra görevinden istifa etmiş, 11 Aralık 1971’de Birinci Erim Hükûmetinin sona ermesinin ardından kurulan II. Erim Hükûmetinde Kültür Bakanlığı kaldırılınca Halman, ABD’ye dönerek Princeton Üniversitesi’nde akademik hayatını sürdürmüş, bana yazdığı bir mektupla dostluğumuzu güçlendirmiş, İlişi gibi bazı şiirlerimi de:

İ L İ Ş İ

Bir bilinmez evrendir kelebekler

Yaratılışın ilk öyküsünden beri

Bir döl taşınır çiçekten çiçeğe

Göze görünmeden ilkyaz günleri

Bir büyük geçmişi yansıtır durmadan

Müzelerde bir Firigya heykeli

Unutulmaz sevgililer uzak olsa da

Anımsanır yıllar sonra gözleri

Mehmet YARDIMCI

L İ N K

They are unknown universe since

The first story of creation those butterflies

A seed is carried from flower to flower

On early summer days in disguise

A phrygian statue forever evokes

A glorious past in the museum where it lies

No matter how far loved ones are unforgettable

Though years go by we all remember their eyes

Mehmet YARDIMCI

(translated by Talat Sait Halman)

İngilizce’ye çevirmiştir.

1998 yılında Bilkent Üniversitesi'nde Türk Edebiyatı Bölümü’nü ve merkezini kurup Bilkent Üniversitesi'nde, İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dekanı olunca o dönemde çalıştığım İnönü Üniversitesi’nden Bilkent Üniversitesi’ne geçmemi önermiş ama o sırada Dokuz Eylül Üniversitesi’ne geçmem gerçekleşince bu dilek gerçekleşmedi.

Kültür ve Dışişleri Bakanlıkları’nın isteği üzerine UNESCO genel kurullarına katılan Halman, 1989’da düzenlenen 25. genel kurulda Yunus Emre’nin 750. doğum yılının dünyada Yunus Emre Yılı olarak kutlanması kararının verilmesinde rol oynamıştır.

Yayınları arasında: İngilizce ve Türkçe olarak yayımlanmış, on ikisi şiir kitabı olmak üzere elli kadar kitabı, bin beş yüzden fazla gazete yazısı, beş yüze yakın bilimsel makalesi, ansiklopedi maddesi ve eleştiri yazıları bulunur. En önemli yayınları arasında eski uygarlıkların şiirlerinden oluşan bir antoloji, Shakespeare'in sonelerinin çevirisi, Eski Mısır, Orta Doğu ve Eskimo şiirleri, seçilmiş makalelerinden oluşan kitaplar, William Faulkner'dan Türkçeye yaptığı çeviriler, Amerikan şairleriyle ilgili kitaplar, Mevlana ve Yunus Emre hakkındaki kitaplar sayılabilen Halman’ın şiir kitapları; Sessiz Soru, Uzak Ağıt, Canevi, Birler, Can Kulağı, İkiler, Dört Gök Dört Gönül, Tuyuğlar, A Last Lullaby, Shadows of Love / Les ombres de l'amour başta gelenlerdir.

Kendisine 1988 yılında Boğaziçi Üniversitesi, 2006 yılında Ankara Üniversitesi, 2010 yılında Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi tarafından onursal doktor ünvanı verilen Talat Sait Halman; Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü, 1999, ABD Türk Dernekleri Asamblesi: ABD'deki en başarılı Türk bilim adamı armağanı, Columbia Üniversitesi Thorn Wilder Çeviri Armağanı, Rockfeller Vakfı Bilimsel Araştırma Bursu, Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü, Knight Grand Cross Madalyası (“Sir” karşılığı), 1971 Ödülleri ile onurlandırılmıştır.

2008'den 2014'teki ölümüne kadar İstanbul Kültür Sanat Vakfı'nın Mütevelliler Kurulu Başkanlığı görevini üstlenmiştir. İstanbul Kültür Sanat Vakfı, 2015 yılı itibarıyla Halman anısına Talât Sait Halman Çeviri Ödülü'nü vermektedir.

5 Aralık 2014 tarihinde, kalp krizi geçirmesi sonucu aramızdan ayrılan Prof. Dr. Talat Sait Halman’ın cenazesi Edirnekapı Şehitliğine defnedilmiştir. Ruhu şad, mekânı cennet olsun.