Hatıratı önemserim. Yeri geldikçe hatıraların kaleme alınması gerektiğini vurgularım. Hatıralar yazılmazsa insanı nasıl tanıyacağız, zamanı nasıl tanıyacağız, geçmişi birbirine nasıl bağlayacağız, duyguları, kaygıları, sevinçleri nasıl öğreneceğiz?

Her hatıratta “ben” vardır, “insan” vardır; hepimiz varız.

Neden konuya “hatırat”la girdim?

Prof. Dr. Mehmet Akgün, “Hayatım ve Kendimi Kendimde Tanıma Yolunda Ben’den Yansıyan Düşünceler”i yayınladı. (Çizgi Yayınevi, 406 s)

Burada Mehmet kardeşime not düşeceğim. (Mehmet Akgün fakülteden arkadaşım. O dönem, arkadaşların canlarını birbirlerine emanet ettiği netameli dönemdi, diyeyim, o dönemde arkadaşlığın ne manaya geldiğini anlayın.)

Kitabın ismi çok uzun ve karışık. Yazarken, yanlış mı, yazdım diye bakmak zorunda kaldım. Kitapla ilgilenecekler bu karışık adı nasıl akıllarında tutsunlar! Hiç olmazsa kısa bir ad verilir, bu uzun ad alt başlık yapılırdı. Yayınevi sanırım yanılgıya düştü.

“Hatırat” terimine dair biraz bilgi vermek istiyorum. Bu bilgiyi “Edebiyatımızda Terimler” kitabımızdan alacağız:

“Hatırat: Bir kimsenin kendi hayatını, ya­şadığı devrede gördüğü veya duyduğu olay­ları anlattığı yazılardır. Hatıratı, otobi­yog­ra­filerden ayıran özellik şudur: Otobi­yografi­lerde yazar doğrudan kendi hayatını anlatır, duygu ve temayülleri geniş yer tu­tar. Hatı­rat­­ta ise, kendi hayatıyla birlikte devrini ve çevresini anlatır. Bazen yazarın kendisini geriye çekerek sadece çevresini verdiği de görülür. (...)

Tanınmış sanat, ilim ve siyaset adamla­rı­nın kaleme aldığı hatırat kitapları, onların ha­yatlarını ve devirlerini aydınlatmaları ba­kı­mından önem taşır. Yalnız hatıratlarda ya­za­rın çoğu zaman bir seçme yaptığını ve ho­şu­na gideni anlattığını unutmamalıyız. Ya­zar hatıratının bir itiraf kitabı olmama­sına dik­kat eder. Hatırat kitapları hiçbir zaman tarih ki­tabı değildir ve tarih için kaynak ola­rak kul­lanırken şüphe ile karşı­lanmalıdır.”

***

“Hatırat” kelimesi Türkçeye 1902’de girmiştir. Muallim Naci (1849-1893), 1902’de yayınlanan Lügat‑i Nâci’de “hâtırât”ı madde başı yapmıştır. Öncesinde “vekayinâme, sergüzeşt gibi kelimeler kullanılmıştı. Demek ki, “hatırat” 19. yüzyılda halk arasında yaygındı.

Zamanımızda “hatırat” karşılığı “anılar” da kullanılıyor. “İntibalar” karşılığı çıkarılan “izlenim” de kullanılan bir başka kelimedir. İkisi de yerine oturmamış Türkçeyi zayıflatan kelimelerdir.

Kelimelerde inatlaşmamak, illâ Türkçesini bulacağız, diye didiklememek lâzım. Yaşayan Türkçenin kelimeleri, şu dilden gelmiş, bu dilden gelmiş denilerek atılmak istenir, yerine ayaküstü uydurulmuş kelimeler kullanılacak diye baskılanırsa, kaybeden dilimiz olur. İnsan kendisini ifade etmekte âciz kalır; boşluğa düşer.

Aslı Türkçe de olsa, geçmişte belli devre kullanılan kelime tekrar kullanılmak istendiğinde taşlar yerine oturmuyor. Bir örneği “yanıt”tır. Türkçede elbette var. Eski Anadolu Türkçesinde, Ta 15. yüzyıla kadar, hadi biraz daha uzatalım, 16. yüzyıla kadar kullanılmış “yanıt/yanut” birdenbire, şiirlerde, romanlarda, değişik anlatışlarda yer bulmuş, hafızada kökleşmiş “cevap” kelimesinin yerine konur, işte size Türkçe Yanıt/yanut” iki türlü söyleyişten birincisini seçtik, buyurun, “cevab”ı atıyoruz, “yanıt”ı kullanıyoruz, diyebilir miyiz?!

Sonra Türkçemiz niye zayıflıyor? Niye güçlü bir edebî dil değil, niye dilimizin ilim sahasında yeterli olmuyor, diyoruz. Defalarca hatırlatıyorum... Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Genç Kalemler’de, Türk Yurdu’nda, Resimli Kitap’ta, Dergâh’ta yazan başka isimler bu işin özünü ortaya koymuşlardır. Onların yazılarını takip edenler meselenin künhüne vâkıf olurlar. (Bu dergilerin, ilki hariç, hepsi bizim emeğimizle yeni harflerle yayınlanmıştır.)

***

Prof. Dr. Mehmet Akgün’ün “Ben’den Yansıyan Düşünceler”ne geliyoruz.

Mehmet Akgün, felsefeci... “Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri”, onun doktora tezidir. Yayınlandığında yankı bulmuş, tartışılmıştı. Daha sonra “Materyalizmin Türkiye’ye Girişi” adıyla çıktı. (Elis Yayınları)

Mehmet Akgün, “Ben’den Yansıyan Düşünceler”de, “Ben, bu kitabımda kendimi ve kendimde bulduklarımı söz konusu edeceğim. Evet elinizdeki kitapta kendi hayatımla ilgili bilgilerin yanında ağırlıklı olarak kendimle buluşmamda, kendime itiraf ettiklerimi ve bu itiraf­larımı nasıl halletmeye çalıştıklarımı bulacaksınız. Zaman zaman kendime yaptığım tavsiyelerimin, aynı zamanda size de yapıldığını göreceksiniz. Bu tavsiyelerimin, aynı zamanda kırk bir yıllık akademik hayatımda ders verdi­ğim binlerce öğrencime de yapıldığını ilave etmeliyim.” diyor.

Kitap beş bölüm. Birinci bölümde kendisine ait bilgileri veriyor.

İkinci bölümünde konferansları, televizyon sohbetlerde işlediği konular yer alıyor.

Üçüncü bölümünde, millî duygularıyla ilgili görüş ve düşüncelerini, insan­lığın tarih boyunca oluşturduğu en ideal yapı olan milletin tanımı ve temel unsurlarının neler olduklarını, birbirlerinden ayrı düşünülmeleri mümkün olmayan millet ve vatan kavramlarının karşılaştırılmasını, Türk milleti üst kim­liğinin değerlendirilmesi konularındaki görüş ve düşüncelerini işliyor.

Dördüncü bölümün birinci konusu için: “Çocukluğumdan olgunluk çağıma kadar yapacağım veya yap­mayacağım eylemlerle ilgili olarak kendi dünyamda yaşadığım ve kendi kendime sorduğum sorulara karşılık aldığım cevaplara dayanarak uygulamış olduğum eylemlerimden hayatımın olumlu yönde şekillenmesini sağ­layanlarını içeren tecrübelerimi, oğullarımla paylaşıma ayırdım.” diyor. Bu bölümün ikinci kısmında ve kitabın beşinci bölümünde felsefî değerlendirmelerine giriş sebepleri üzerinde duruyor:

“Bilindiği üzere felsefenin birçok ilgi alanı içerisinde özellikle varlık, bilgi ve ahlâk alanları ön plana çıkmaktadır. Felsefenin bu ilgi alanlarından kita­bımda söz konusu edilen bilgiler içerisinde, millî değerleri ve ahlâkı ilgilen­diren konulardaki görüş ve düşüncelerimi içeren bilgilerin olması, beşinci bölümünde şahsımı, ister istemez kâinatın yaratılması veya yaratılışı konu­sundaki görüş ve düşüncelerimi içeren bilgileri verme gereğine götürmüştür. Beşinci bölümde öncelikle tarih öncesi çağlarda eski milletlerin kozmogoni­lerinde kâinatın yaratılması veya yaratılışı konusundaki görüş ve düşünce­lerle, yine aynı konuda tarih öncesi dönemlerin en yetkin filozofu Aristoteles (M.Ö. 384 - 322)'e kadarki filozofların görüş ve düşünceleri üzerinde du­rulmuştur. Bunu takiben özellikle Tevrat'ın, Zebur'un ve Kur'ân-ı Kerîm'in yaratma veya yaratılma olayını değerlendirilişlerine yer verilmiştir. Bölümde son olarak kâinatın yaratılması veya yaratılışı konusunda çocukluğumdan itibaren şahsımda oluşan düşüncelerin değerlendirilmesi yapılmıştır.”

Prof. Dr. Mehmet Akgün’ün “Ben’den Yansıyan Düşünceler”inde, hepimizin öğreneceği çok şey var.

Okumak lâzım.