İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Suriyelilerden sonra Türkiye''ye gelen Afganları savunduğu açıklamasında; "İstiklal Mücadelesi’nde Pakistan ve Afganistanlı kardeşlerimiz kollarındaki bilezikleri sattılar ve Türkiye’ye gönderdiler. Oradan artan parayla da bilmeyenler bilsinler, İş Bankası kuruldu. Her şeyi unutursak, gelecek nesil de bizi unutur” ifadelerini kullandı.
Sosyal medyada kuruluş tarihi26 Ağustos 1924 tarihi olan İş Bankası''nın 14 Ağustos 1947''de kurulan Pakistan''dan nasıl yardım aldığı tartışma konusu olurkenSoylu''nun bu sözlerine tarihçi yazar Sinan Meydan’dan da yanıt geldi.
Sosyal medya hesabından açıklama yapan ve konuyla ilgili Sözcü gazetesinde yayınlanan eski yazısını paylaşan Meydan;
- Para Afganistan''dan değil Hindistan''dan geldi
- O sırada Pakistan diye bağımsız bir ülke yok. Pakistan, 1947''de Hindistan''dan ayrılıp kuruldu
Kurtuluş Savaşı ve sonrasında Afganistan Türkiye''ye değil, Türkiye Afganistan''a yardım etti. Türkiye Afganistan''a borçlu değil.
- Afgan değil, Hint Müslüman kadınlar takılarını Ankara Yarım Fonuna bağışladılar. Hindular ve Gandi de bu yardım kampanyasına katıldı.
- Pakistan 1947''de kuruldu.
- Kurtuluş Savaşı''nda Afganistan Türkiye''den yardım istedi. Atatürk Afganistan''a doktor, subay, öğretmen gonderdi.
Daha sonra Pakistan’a dahil olacak bazı Müslümanlar da Hint Müslümanlarının Kurtuluş Savaşına topladıkları yardıma katkıda bulunmuştur. Afganistan''a gelince, Afganistan 1921''de bir ant ile TBMM''yi tanıdı. Bu antlaşmanın 8.maddesi ile Afganistan değil Türkiye Afganistan''a yardım etti.” ifadelerini kullandı.
İşte o paylaşım ve Sinan Meydan’ın o yazısı:
"Görülen o kiİş Bankası''na “el koymak”içinbir gerekçeyaratmak istiyorlar. Bunun içintarihi bileçarpıtıyorlar.Şöyle ki:Atatürk''ün, İş Bankası''nı “Hindistan MüslümanlarınınMilli Mücadele için gönderdiğiparayla kurduğunu”belirterek, buradaniki sonucavarıyorlar:Birincisi, Atatürk''ün “cihat parasıyla banka kurmasının!”doğru olmadığını;ikincisideAtatürk''ünbu bankadaki hisselerini “CHP''ye bırakmaya hakkı olmadığını!”iddia ediyorlar.
Peki, amaAtatürk ve İş Bankası ilişkisiböyle açıklanabilir mi? Bu konudakitarihi gerçeklernelerdir?
HİNDİSTAN''DAN GELEN PARA
Milli Mücadelesırasında Hint Hilafet Komitesi, “Ankara ve İzmir Yardım Fonu” adlı iki ayrı fon kurup Hindistan''daTürkiye için yardımtopladı. Gönüllüler seferber oldu.Hint Müslümanlarıbu iş içinözel bir kostümbile hazırladılar:Haki bir üniformaüzerine yeşil bir cübbe, başlardaönündeay yıldızıolanKuvayı Milliye kalpağı,kollarda ise yineay yıldızlıpazıbentler vardı.(1)
Hint Müslümanlarının fedakârlığıbüyüktü: Öyle ki,Müslüman kadınlartakılarını, mücevherlerini, hattagelinler çeyizleriniyardım fonuna bağışladılar.Gandide bu yardım kampanyasınadestekverdi.Ankara Yardım Fonu''na sadece Hint Müslümanları değil,Hindular dayardımda bulundu.Toplanan para,Türk Bağımsızlık Savaşı''nın önderiAtatürk''egönderildi.(2)
Atatürk,Hint Hilafet Komitesi''nin Londra temsilciliğine,Türkiye''ye yaptıkları bu yardım nedeniyleteşekkür etti.
PARA ATATÜRK''E GÖNDERİLDİ
Hindistan''dan gönderilen para “doğrudanAtatürk adına/şahsına”gönderildi veOsmanlı Bankası Ankara Şubesi''nde saklandı.(3)
Hindistan Müslümanlarınınaralarında toplayıp1921-1922 yıllarıarasında14 seferdeAtatürk''e gönderdikleri toplam para106.400İngiliz Lirası,675.494Türk Lirası''ydı.(4)
Paranın kullanımı konusundaherhangi bir şartyoktu.Atatürk,amaca uygun olarak, bu parayı kullanmaktaözgürdü.
PARANIN KULLANIMI
Atatürk,bu parayı Milli Mücadele''ninen zor günlerinesakladı.Büyük Taarruz öncesinde,ordunun paraya çok ihtiyaç duyduğu günlerdeMilli Savunma Bakanı Kazım Özalp,Atatürk''ün emrindeki bu paradan600 bin liraistedi. Atatürk,500 bin liraverdi.(5)
Atatürk,Hindistan''dan gelen bu paranın kalanıyla daBüyük Taarruz sonrasındaİzmir''e doğru kaçan Yunan ordusunun yakıp yıktığı şehir, kasaba ve köylerdeaçveaçıkta kalaninsanlara yardım etti.Sabahattin Selek, bu yardımın da110 bin liraolduğunu belirtiyor.(6)
Hindistan''dan gelen toplam para,675. 494 Türk Lirası''ydı.Atatürk, bunun (500.000 +110.000 = 610.000Türk lirasını)Milli Mücadele''deharcadı. Böylece Milli Mücadele sonrasındaHindistan''dan gelen paradanAtatürk''ün elinde675.494 lira–610.000 = 65.494 Türk Lirasıkaldı.
PARANIN ATATÜRK''E İADESİ
Büyük Zafer''den sonraBakanlar Kurulu,Atatürk''ün Milli Mücadele''deharcadığı parayıAtatürk''e iade etti.Hasan Rıza Soyak,(Atatürk''ün harcadığı paranın)380.000Türk Lirası''nınAtatürk''eiade edildiğini yazıyor.(7)Buna karşın harcananparanın tamamının Atatürk''e iade edildiğiniiddia edenler de var.(8)
Bu durumdaCumhuriyeti ilan ederkenAtatürk''ün elinde,Hindistan''dan gelen paradanen az 380.000+65.000=445.000 Türk Lirası,en çok 610.000+65.000=675.000Türk Lirasıvardı.
Bu para,Hint Hilafet Komitesitarafından gönderilmişti.3 Mart 1924''teAtatürk,halifeliğikaldırmıştı. Bu durumda Hint Hilafet Komitesi,halifeliğin kaldırılmasına tepki duyarakbu parayı geri isteyebilirdi.Atatürk,bu ihtimali düşünerek,halifeliğin kaldırılmasından sonrabir süre daha,bu parayıOsmanlı Bankası''ndatuttu. Gerektiğinde parayıgerigönderecekti.(9)Fakat halifeliğin kaldırılmasından sonraHint Hilafet Komitesiparayı geri istemedi.
Atatürk,elinde kalan parayı –şahsı için değil– yineTürkiye içinharcadı: Bu paranın bir kısmıylaİş Bankası''nı, bir kısmıyla -millete bağışlayacağı-örnek çiftliklerikurdu. Bir kısmıyla ise -gelirini TTK ve TDK''ya bırakacağı-maden hisselerisatın aldı. Böyleceparanın erimesinide önledi.
Demem o ki;
Bir: Hindistan''dan gönderilen para doğrudanAtatürk''ün adına/hesabınagönderildiği için kullanımı daAtatürk''ün tasarrufundaydı.
İki: Atatürk, parayıamacına uygunolarak kullandı:Parayı,Türkiye''nin “siyasi” ve “ekonomik”bağımsızlığı için harcadı. Milli Mücadele“siyasi”, İş Bankası “ekonomik” bağımsızlık içindi.
İş Bankası neden kuruldu?
Atatürk,ekonomik bağımsızlığabüyük önem veriyordu.Ekonomik bağımsızlıkiçin sağlam birpara politikasınaihtiyaç vardı.Bunun için de her şeyden öncegüçlü bir milli banka, hattabankalargerekliydi.
1924''te Türkiye''de18 yerlibanka,15 yabancıbanka vardı. Bunların içindeOsmanlı Bankası(1863),Ziraat Bankası (1888) veİtibar-ı Milli Bankası(1917) dışındakilerküçük yerelbankalardı. Bunların çoğu, İttihat ve Terakki''nin “milli ekonomi politikası” doğrultusunda, 1913-1918 arasında,Anadolu''da kurulmuştu. Yerli bankalardanZiraat Bankası''nın320 şubesivarken, 6 bankanın 1 ile 4 şubesi vardı. Geride kalan11 bankanınmerkez dışında şubesi yoktu. O günlerdeTürkiye''dehenüz birMerkez Bankasıda yoktu.Osmanlı Bankası, geçmişte Osmanlı''ya bilefaizle borç vermişbiryabancıbankaydı.İtibar-ı Milli BankasıveZiraat Bankasıise son dereceyetersizdurumdaydılar.İş Bankası''ndan önceTürkiye''deyabancı bankalarıntartışmasız egemenliği vardı. Örneğin, 1924''teyabancı bankalarıntoplam mevduattaki payıyüzde 78, özel Türk bankalarınınyüzde 12,devlet bankalarının yüzde 10''du.(10)
Yerli-milli ekonomiiçin her şeyden önceyerli-millisermayelibankalara ihtiyaç vardı.
İşte Atatürk,İş Bankası''nıbu amaçla kurdu. İş Bankası,sermayesinin tamamı yerlibir bankaydı.
1924''teİş Bankası''nınkurulmasından sonrayerli-milli bankaların sayısıhızla arttı. 1925''teSanayi ve Maadin Bankası, 1926''daEmlak ve Eytam Bankasıkuruldu. Öyle ki 1929''da Türkiye''de43 yerli-milli,15 yabancıbanka vardı. (11)
İş Bankası nasıl kuruldu?
1923''teİzmir İktisat Kongresi''ndetüccar ve sanayici grubu, “büyük sermayeli bir Türk bankasının kurulmasını” istediler.İktisat Vekili Mahmut Esat Beyde bu öneriyedestekverdi. (12)
İşte tam da o günlerdeAtatürk,Hindistan''dan kendisine gönderilen paranınülke hesabına en hayırlı, en faydalı şekildenasıl ve nerede kullanılabileceğini düşünüyordu. Bu sırada kendisine bir “milli banka” kurulması düşüncesinden söz edildi.Atatürkde kararını verdi; elindeki paranın250.000 lirasıylaİş Bankası''nı kurdu.(13)
Atatürk,İş Bankası Genel Müdürlüğü''ne getirdiği Celal Bayar''ın “milletvekilliği” ve “bakanlığı” bırakmasını istedi.“Zekâ, dikkat ve iffet”ile hareket edersemutlaka başarılı olacağınıda söyledi. (14)
26 Ağustos 1924''te İş Bankasıresmenkuruldu. Kuruluş tarihi olarak özellikleBüyük Taarruz''un başladığı26 Ağustos seçildi. (15)Belli ki Atatürk, “askeri zaferleri, ekonomik zaferlerle tamamlamayı” kafasına koymuştu.
İş Bankası,30 Ağustos 1924''teAnkara''daiki katlıVakıflar İdaresi''ninbeş odalı küçük binasında bir genel müdür,beş memurve bir odacı ile işe başladı.
Naşit Hakkı Uluğbu başlangıcı şöyle anlatıyor:
“Milli devleti, Anadolu''nun yoksul bağrında, Ankara''da kurmuştuk. Devletin kurulduğu taş bina, Meclis binası, iki yüz adım yukarıda, aynı tevazu içinde bir anıtımızdı. Oradan yedi düvele haykırmış ve karşı koymuştuk. Bu bina da iktisat zaferimizin siperi olacaktı. Genel Müdürlük, İdare Meclisi ve Ankara Şubesi bir araya sıkışacaktı; odalar yetmezse garajda bile çalışılacaktı ve nitekim öyle oldu.”(16)
İş Bankasıtoplam1 milyon sermayeile kuruldu. Atatürk''ün250 bin lirasıdışındaki ödenmemiş sermaye28 Şubat 1926 tarihinekadar tamamenödendi. 1927''de İş Bankası,İtibar-ı Milli Bankasıile birleşti. 1929''daİş Bankası''nınsermeyesi5 milyon lirayaçıkacaktı.(17)"
