Bugün her zamanki yazı stilimin dışına çıkıp skandal bir olayı aktaracağım.

Myrelaion Rotondası''nı biliyor musunuz?

Daha önce ismini hiç duydunuz mu?

Halbuki İstanbul''un göbeğinde yer alır. Tarihçesi ile ilgili Arkeolog Mustafa Armağan''ın bir makalesini okudum. Önce nedir tanıtayım.

Myrelaion Rotondası; İstanbul''un Fatih İlçesinin Laleli Semtinde, Mesihpaşa Mahallesi, Sait Efendi Sokakta yer alıyor. "Myrelaion" kelimesinin terminolojisinin "Myre" (Mür) yağı ile

ilişkilendirildiği ve "Kutsal Mürrüsafi Yeri" anlamı taşıdığı bazı bilimsel yayınlarda ifade ediliyor.

Rotonda''nın konumunun Roma/Bizans Dönemine dair incelemesi yapıldığında; İstanbul''un en önemli forumlarından Forum Tauri ve Forum Bovis''in arasında, Amastarium Meydanı olarak isimlendirilen alanda yer aldığı anlaşılıyor. Bu alan, Roma/Bizans İstanbul''unun en önemli ulaşım aksı olan Mese''nin güneyinde, IX. bölgede yer alıyor (Freely ve Çakmak 2005: 149). Rotonda''nın güneyinde günümüzde Langa, Osmanlı döneminde ve daha erken dönemlerde Vlanga, Ulanga, Blankhai olarak isimlendirilen muhit var (Ortaylı 1994: 195-196). Bu bölge Roma/Bizans İstanbul''unun en önemli limanlarından Thedosius Limanı''na ev sahipliği yapıyor. Mevcut veriler değerlendirildiğinde Myrelaion Rotondası''nın Roma/Bizans İstanbul''unun merkezinde önemli bir konuma sahip olduğu görülüyor.

Çok uzatmadan mimarisine değineyim…

Myrelaion Rotondası''nı İstanbul''un Roma/Bizans dönemine tarihlendirilen ve çağdaşı olan yapılardan ayıran en önemli özelliklerinin başında dairesel formu geliyor. Söz konusu bu dairesel yapı formu, "rotonda" olarak isimlendiriliyor . Rotonda terimi, dairesel nitelikli mimari plansal form anlamı taşımakla beraber, dairesel planlı ve bir kubbe ile örtülü tüm Roma dönemi yapılarının genel adı olarak da kullanılıyor.

Rotonda''nın ilk inşa edildiği dönemde nasıl kullanıldığına dair kesin bilgilerden söz etmenin güç olduğu söyleniyor. Fakat yapının Roma''daki Pantheon''a benzer şekilde bir kubbe ile örtülü olduğu pek çok çalışmada belirtilmiş.

Müller Wienner; Myrelaion Rotondası''nın; Thermae Anastasianae (Hamam) yada Domus Arkadiae''nin (Arkadius Evi) bir parçası olabileceğini belirtmiştir (Müller-Wiener 2001: 16).

Bir başka kaynakta, yapının inşa edildiği dönemde kentin en büyük kubbesine sahip olduğu, olasılıkla da Arkadios''un kızı II. Thedosios''un kız kardeşi Arkadiae''ya ait malikanenin çekirdeği olabileceği aktarılarak Müller Wiener''in tespiti desteklenmiş.

Bazı yayınlarda ve görsellerde Myrelaion Rotondası''nın yer aldığı Amastranium Forumu''nda, Helios ve Selene kutsal alanının olduğu tahmin edilmekte olup (Müller-Wiener 2001: 16) Rotonda''nın bu kutsal alan ve tapınaklarla ilişkilendirilebileceği göz ardı edilmemesi gereken bir ihtimaldir. Bazı çalışmalarda Myrelaion Rotondası''nın Helios Tapınağı olarak gösterildiği canlandırmalar/çizimler de var.

Bu kompleksin sonraki dönemlerde bir manastıra dönüştüğü ifade ediliyor. Antik kaynaklara bakıldığında da I. Romanos Lekapenos''un evini bir manastıra dönüştürdüğü ve ailesi için bir gömü yeri haline getirdiği belirtiliyor. (Freely ve Çakmak 2005: 149-150). Myrelaion Kilisesi''nin bodrum katında yer alan mezar odaları bu veriyi doğruluyor.

Neyse…

1992-1994 yıllarında yapıya yönelik kapsamlı fiziki müdahalelere ve restorasyon çalışmalarına başlanmış. Söz konusu çalışmalarda; Rotonda''nın iç kısmı moloz yığınlarından temizlenerek zarar gören sütun ve tonozlar onarılmış.

Rotonda''nın genel strüktürüne yönelik (zemin, beden duvarları, üst alan, giriş bölümleri, havalandırma, vs.) düzenlemeler içeren kapsamlı restorasyon faaliyetleri yapılmıştır. Yapılan onarımların tamamlanmasının ardından Rotonda''nın iç kısmında sütunların aralarına modern malzemelerle bölmeler oluşturularak dükkanlar elde edilmiş ve Rotonda çarşı olarak işlevlendirilmiş. Üst bölümü ise bir meydan olarak düzenlenmiş, havalandırma sistemleri oluşturulmuş, zemin düzenlemeleri yapılmış ve yapıya üst kısımdan girişin sağlandığı merdivenli giriş alanı oluşturulmuş.

Yerim yettiğince görsellerini ekliyorum…

Rotonda''nın iç kısmının çarşı yapılmasıyla Rotonda yapı, kent yaşamına dahil edilmeye çalışılmış.

Ama olmamış. Daha doğrusu güzelim yer rezil olmuş.

Fakat sonraki süreçlerde özellikle 2000''li yıllardan sonra; yapının iç kısmındaki dükkanların projeden farklı şekilde eklentilerle kontrolsüzce yayılım gösterdiği, sarnıcın iç kısmında uygulama projesinde yer alan boş alanların dükkana çevrildiği ve yeni mekânların oluşturulduğu görülüyor.

Böylece yapının iç mekan bütünlüğü ve algılanabilirliği zarar görmüş yapının tarihsel dokusuyla uyumsuz bir iç mekan oluşmuş. Yapının üst kısmındaki alanın ise baraka şeklindeki mekanların yapılmasıyla deri ticareti yapılan bir yer haline geldiği ve çeşitli işlerin yapıldığı, sonraki yıllarda söz konusu barakaların bir kısmının ilgili kurumlarca kaldırıldığı anlaşılıyor.

Ayrıca yapının etrafını çevreleyen modern yapılar nedeniyle Roma/Bizans döneminde doğrudan ilişkili olduğu kentin ana ulaşım aksı Mese (Ordu Caddesi) ile bağlantısının kesilmiş olduğu görülüyor. Rotonda''nın kuzeyinde yer alan binalar, Rotonda''nın beden duvarına çok yakın konumda.

Toparlarsak…

Mustafa Armağan makalesinin sonuç kısmında şöyle belirtiyor:

"Rotonda yapının ne şekilde kullanılması gerektiği son derece önemli bir konudur. Bu bağlamda yapının tarihsel önemi ve özel niteliği dikkate alınarak yapının fiziki durumunu olumsuz yönde etkilemeyecek bir işlevlendirmenin yapılması gerekmektedir. 1994 yılında çarşı olarak düzenlenen Rotonda''nın günümüze ulaşan süreçte bu kullanımdan olumsuz etkilendiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle yapının ticaret mekanı olarak işlevlendirilmesinin, yapının tarihsel ve fiziki nitelikleri göz önüne alındığında, yerinde bir uygulama olmadığı kanısına varılmıştır. Myrelaion Rotondası tarihsel kimliği ve görsel niteliği ile İstanbul''un en önemli yapılarından biridir. Bu özellikler dikkate alındığında Yerebatan Sarnıcı, Şerefiye Sarnıcı gibi örneklerde olduğu gibi başlı başına önemli bir ziyaret mekanı olarak düzenlenmesi yerinde olacaktır. Ayrıca yapının iç mekanının; eğitim faaliyetleri, sergi ve sanatsal etkinlikler için kullanılmasına imkan sağlayacak şekilde düzenlenmesi bölgenin kültürel dokusuna ve yapının tarihi kimliğine uygun bir kullanım şekli olacaktır."

Yani hocamız Rotonda''nın kentin kültürel, sosyolojik, demografik, vb. güncel durumlarıyla doğrudan ilişkili olduğunu belirterek kültür hazinesine katılmasını istiyor.

Dolayısıyla Myrelaion Rotondası çevresel ölçekte değerlendirilerek bir koruma ve yönetim programı oluşturulması gerektiğini aktarıyor.

Bu doğrultuda kısa ve uzun vadeli planlamalar yapılmalı, daha geniş perspektiften bakıldığında bu planlamaların aynı zamanda Tarihi Yarımada''nın tamamına yayılması gerekiyor.

Biraz araştırdıktan sonra anladım ki Rotonda''yı kimse bilmiyor.

Myrelaion Rotondası''nın günümüzde bilinirliğinin oldukça az olduğu, kentin önemli tarihi turizm merkezlerine yakın konumuna rağmen turistik bir güzergah olarak algılanmadığı görülüyor.

Tarihi yapıya adeta yeni inşa edilmiş iş merkezi muamelesi yapılmış.

Myrelaion Rotondası İstanbul''un kadim tarihinin önemli bir parçası olmakla beraber, antik çağlardan günümüze ulaşan bir zaman köprüsü, kent kimliğinin eşsiz bir parçasıdır. Bu önemli kültür varlığının yakın tarihe kadar hak ettiği değeri görmediği aşikardır. Myrelaion Rotondası''nın tarihsel kimliğinin erken dönemleriyle birlikte farklı ortamlarda en doğru şekilde tanımlanması, yapının tarihsel niteliği ve önemine uygun restorasyon çalışmalarının titizlikle yapılması gerekmektedir. Rotonda''nın kent yaşamına dahil edilmesi ve korunmasının sağlanması açısından ise yapının ne şekilde işlevlendirileceği son derece önemlidir.

Bu doğrultuda gerekli adımların en kısa zamanda hassasiyetle atılarak Myrelaion Rotondası''nın İstanbul''un tarihsel kent dokusunda hak ettiği yere kavuşması sağlanmalıdır. Myrelaion Rotondası gibi kent içindeki arkeolojik alanlar, yaşayan modern kentin tarihsel kimliğini güçlendiren en önemli unsurlardandır. Bu alanlar kent sakinlerinin ve turistlerin kentin tarihsel geçmişi ve kültürüyle bağ kurmasını sağlayan somut merkezlerdir.

Peki, biz böylesine değerli bir yere ne yapmışız?

Anlatayım…

Tarihi yapıyla ilgili araştırma yaparken karşıma geldi. Çok ünlü bir ilan sitesinde kiralık ilanına rastladım. İlanda tarihi yapının fotoğrafları vardı.

Bu eşsiz tarihi yer Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından birisine 35 yıl süre ile verilmiş. Bu verilen kişi de ilan sitesine ilan vererek kiraya çıkarmış . İlan sahibi diyor ki; "şayet anıtlar kurulundan sanat tarihi raporu ve arkeolojik kazı raporu alabilirsen restore edebilirsin…" Bak bak yıkıp dökmek için yol da gösteriyor…

Yapının 74 sütundan oluştuğunu 32 yıl işletilebileceğini ilk yıl kiranın 15 bin TL olduğu 4.yıldan sonra kira bedelinin 15.500 TL olacağı ve Belediyeden ruhsat alınması durumunda isterseniz kebapçı dahi açabilirsiniz demek istiyor.

İşte durum bu…

Binlerce yıllık Bizans ve Osmanlı mirası internetten kiralık, isterseniz kebapçı da açabilirsiniz