Fazla çalışma, işçi ile işveren arasında öteden beri şikâyetlere ve davalara konu olagelmiştir. Birçok işin yürütümü, mesai sınırlarını zorlamaktadır. İşverenler için ikinci bir vardiya kurmanın maliyetini yüksek olduğundan, mevcut çalışanlara fazla çalışma yaptırılması yoluna gidilmektedir. Her ne kadar bu yol işveren için uygun çözüm olarak gözükse de, işçi için normal mesainin üzerine fazla mesai yapmak; dinlenme ve özel hayatına ayıracağı zamanın kısılmasına neden olmaktadır. Yasa koyucu, menfaatlerin çakıştığı bu alanda düzenleyici hükümler getirerek; fazla çalışma seçeneğini süre yönüyle sınırlamış ve ücretini farklılaştırmıştır.
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma arasındaki fark var mıdır?
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabileceği İş Kanunu ile düzenlenmiştir.
Fazla çalışma: Haftalık 45 saati aşan çalışmaları kapsar. Haftalık 45 saat çalışmayı aşıp aşmadığına bakılmaksızın günlük 11 saati geçen çalışmalar, gece 7,5 saati aşan çalışmalar ve işçinin hafta tatilinde çalıştırılması fazla çalışma olarak kabul edilecektir. Fazla çalışma ücreti ise; toplu sözleşme ya da iş sözleşmesinde lehte bir durum hükme bağlanmamışsa; ücretin saat başına düşen tutarı %50 arttırılarak belirlenecektir.
Fazla sürelerle çalışma: Haftalık çalışma süresi şayet sözleşme ile 45 saatin altında belirlenmişse; bu durumda, ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmaları tanımlamak için kullanılır. Fazla sürelerle çalışma yapılmış ise; ücretin saat başına düşen tutarı %25 arttırılarak hesap edilecektir.
Fazla çalışma uygulaması zorunlu olabilir mi?
*Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saati geçemeyecektir. Bu süre hesaplanırken; her bir işçi için ayrı ayrı 270 saat sınırı geçerli olacaktır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında; yarım saati geçmeyen süreler yarım saat, yarım saatten fazla süreler bir saat olarak hesap edilmektedir.
*Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılacak fazla çalışma hariç fazla çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının olması şarttır. Bu ona iş sözleşmesinde bulunabileceği gibi sonradan da yazılı olarak alınabilir. Onaylar, işçi özlük dosyasında korunacaktır. İşçi dilerse verdiği onayı kaldırabilir. Bunun için otuz gün önceden işverene yazılı olarak onayını iptal ettiğini bildirmesi yeterlidir.
*İşçi, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret tercih etmeyebilir. Bunun yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanmak için işverene yazılı olarak başvurabilir.
*18 yaşından küçük işçiler, sağlık raporunda fazla çalışmaya elverişli olmadığı belirtilen işçiler, gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler fazla çalışma yapamazlar.
Fazla çalışma ücretinin ödenmemesi sonucu ne olur?
İşveren, fazla çalışma saatlerini gösteren belge düzenlemek ve işçinin imzaladığı bir nüshasını özlük dosyasında bulundurması gerekmektedir. Yapılacak ödemeler, ücret bordrolarında ve ücret hesap pusulalarında ayrı bir kalem olarak açıkça görülebilmelidir.
Fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen, işçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan, fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan işveren veya işveren vekiline, bu durumda olan her işçi için 2.666 TL idari para cezası uygulanacaktır.
Fazla çalışma ücretinin ödenmemesi haklı fesih nedeni oluşturacağı gibi Sosyal Güvenlik Kurumu nezdinde tespiti durumunda primlerin gecikme zammı ve cezası ile tahsili, idari para cezaları ve asgari ücret desteğinin iadesine yol açacaktır.
BİR SORU BİR YANIT
----
26 yılı aşan memuriyetim bulunmaktadır. 2025 yılında emekli olmayı düşünüyorum. Son zamanlarda haberlerde duyduğum 2025 yılında emekli aylıklarının düşeceği doğru mu?
SSK ve Bağ-Kur emekli aylıkları ile Emekli Sandığı emekli aylıkları aynı formüle göre hesaplanmamaktadır. SSK ve Bağ-Kur tarafında hesap yaparken karşımıza güncelleme katsayısı çıkmaktadır. Güncelleme katsayısı ise TÜFE’nin %100’ü, gelişme hızının %30’u ile belirlenmektedir. Emekli aylığı için 2024/Aralık ayında ya da 2025/Ocak ayında başvuru yapıldığında bağlanacak aylığın değişmesi de 2024 yılı güncelleme katsayısı ve 2024 yılında SSK ve Bağ-Kur emeklilerine verilen zam oranlarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle konunun Emekli Sandığı aylık hesaplamasına etkisi olmayacaktır.
Sorularınız için e-posta adresi: hkaganoyken@gmail.com
