Rusya-Ukrayna savaşının uzaması, Hamas saldırısı ve İsrail savaşı, küresel ekonomide sorunlar olacağı şeklinde bir beklenti yaratıyor. Bunun için ‘’Bundan sonrasında küresel ekonomik istikrar nereye gider?‘’ sorusu tüm dünya nüfusunu ilgilendiriyor ?

1. Aslında halihazırda otokrasinin tırmanması küresel ekonomiyi bölgesel savaşlardan daha fazla bozdu.

Fredoom House, özgürlükler evi 2023 raporuna göre 2022 yılında siyasi haklar ve sivil özgürlükler olarak; dünya özgür nüfusunun yalnızca yüzde 20’si özgür statüdedir. Eurasya’da bu oran özgür nüfus oranı sıfırdır. Ortadoğu’da yüzde 3’tür.

Yine 2005 yılında sivil haklar ve siyasi özgürlükler açısından dünya nüfusunun yüzde 17,9’u özgür olmayan statüde iken, 2021’de bu oran yüzde 41’e yükseldi.

Dünyada otokrasinin tırmanması, savaşları da birlikte getiriyor. Söz gelimi Putin yerini korumak için, Rus halkına savaş maliyetini getirdi. Diktatörlerin birinci tercihleri ülke sorunları değil, iktidarda kalmaktır.

Otokratik ülkeler; demokrasi ve hukukun üstünlüğünde geri düşer. Mülkiyet güvencesi sorunu oluşur. Bu nedenle yabancı ve yerli sermaye yatırım yapmaz. Diktatörler kamu imkanlarını popülizm amaçlı kullanır. Bunun içindir ki demokratik olmayan ülkelerde ve demokrasiyi kabul etmeyen İslam ülkelerinin hiçbiri kalkınmış ülke değildir. Suudilerde ve emirliklerde ortalama olduğu için fert başına gelir yüksek görünüyor ve fakat aslan payını krallar ve emirler alıyor.

2. Gelişmekte olan ülkelerde dış borç temerrüt riski, global ekonomiyi tehdit ediyor.

2009 yılında 4,1 trilyon dolar olan gelişmekte olan ülkelerin dış borç stoku 2022 yılında 11,1 trilyon dolara yükseldi. Savaşlar riski artırdığı için, gelişmekte olan ülkeler daha pahalı borçlanabiliyor. Halen yaşamakta olduğumuz her iki savaş, gelişmekte olan ülkelerde dış borç kriz riskini artırdı.

Aslında, İMF’ Ekim 2022 ‘’ kriz üstüne kriz ‘’ isimli raporunda, ‘’Daha şok kriz eğilimli bir dünyada yaşıyoruz. ‘’ diyor

14 Nisan 2022 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), gelişmekte olan 72 ülkenin, dış borç ödeme riski altında olduğunu açıklamıştı. Türkiye bu listede gösterilen 53 yüksek spekülatif ekonomiye sahip ülkelerden birisi olarak yer aldı.

3. Gelişmekte olan ülkelerden, yabancı yatırım sermayesi çıkıyor.

Otokrasi savaşları artırdı, savaşlar otokrasiyi tırmandırdı.

Otokrasinin artması, mülkiyet güvencesinin azalması nedeni ile yabancı yatırım sermayesi daha güvenli olan gelişmiş ülkelere dönüyor. Çin’de ayrıca ücret artışları da yabancı sermaye çıkışını hızlandırdı. Türkiye ye artık, vatandaşlık nedeni ile gelen gayrimenkul alımı dışında yabancı yatırım sermayesi gelmiyor, tersine çıkıyor.

G.O.Ü’lerde; Cari açık iki yolla kapatılır… Birisi uzun süre ülkede kaldığı için doğrudan yabancı yatırım sermayesi girişi ile… İkincisi dış borçlanma yoluyla. Hem dış açıklar nedeni ile dış borçlanma ihtiyacının artması, hem de savaşlar riskleri artırdığı için gelişmekte olan ülkeler daha zor ve pahalı dış borç bulabiliyor.

Öte yandan gelişmekte olan ülkelerde tasarruf açığı var. Doğrudan yabancı yatırım sermayesi yatırımları bu açığı kapatıyor. Üretim artışı yaratıyor. Büyümeyi ve istikrarı olumlu etkiliyor. Bu nedenle sermaye hareketlerinin yavaşlaması, diğer sorunlar yanında gelişmekte olan ülkelerde büyüme oranlarını da düşürecektir.

4. Savaş genişlemez ise Küresel büyümeye etkisi sınırlı kalır.

Savaşta, bazı üretim tesisleri ve insan gücü kaybı olur. Bunlar büyümeyi negatif etkiler. Ama aynı zamanda gelişmiş -sanayileşmiş ülkelerde savaş zamanlarında harp sanayine talep artar. Bu da büyümeyi artırır. Net etki, savaşın genişleyip, genişlememesine bağlı. Genişlerse resesyon olur. Yerel kalırsa küresel büyümeye etkisi sınırlı kalır.

5. Savaşın küresel piyasalara etkisi;

Genel olarak;

• Sermaye piyasaları olumsuz etkilenir.
• Altın ve emtia fiyatları artar.
• Enflasyon etkisi hükümet politikalarına bağlı olarak değişir,
• Petrol fiyatları artar.

Cuma akşamı petrol fiyatları 90,60 dolara yükselmişti. Petrol fiyatlarının artması, serbest piyasa ekonomisinde, maliyet artışına ve genel olarak fiyat artışına neden olur.

Petrol fiyatlarının nereye kadar artacağı da;

Savaşın genişlemesine bağlı olarak değişir. İran savaşa dahil olursa petrol arzı daralır. Fiyatlar artar. Ama aynı zamanda ABD‘nin Venezuela petrol ambargosunu kaldırması, arzı artırır. Dünyada en fazla petrol rezervi Venezuela’dadır. O zaman fiyat artışı sınırlı kalır.

Petrol fiyatları şu olur diye kehanette bulunabilmek için, İran yönetiminin ve Rusya’nın savaşta ne yapacağını, Venezuela petrol ambargosunda nasıl bir gevşeme olacağını bilmek gerekir.

Sonuç olarak; İsrail savaşının küresel ekonomiye yansıması eğer savaş yayılmazsa sınırlı kalır.