Bugün Arpaemini-zade Mustafa Sâmî''ye ait bir beytin gölgesinde sizlerle sohbet etmek arzusundayım.

Sâmî diyor ki:

"Refî isen de göğüs germe, zîr-i pâyine bak//Nühüfte lağmı hayâl et, hisara aldınma."

(Makam-mevkiin ne kadar yüksek olursa olsun gururlanma, önüne bak. Olur ya sen yükseklere bakarken bir lağım çukuruna düşebilirsin.)

Maalesef, tarihçi Râşit''in de dediği gibi insanların makam-mevkileri yükseldikçe tavır ve hareketleri değişiyor. Yani koltuk sarhoşu oluyorlar:

"Erbâb-ı devletin görüp evzâın anladım//Râşid, edermiş âdemisahbâ-yı câh mest."

Oysa kişi, ne oldum dememeli, ne olacağım demeli. Yukarıya değil, önüne bakmalı. Hatta dönüp bir de arkasına bakmalı. Geride iyi bir ad bırakabilmenin yolu nereden geldiğini, nasıl geldiğini unutmamaktan geçer.

Bu konuda ara sıra örnek verilen "Mahmud u Ayaz" hikâyesi meşhurdur:

Mahmud u Ayaz...

Rivayet ederler ki av esnasında susayan Gazneli Sultan Mahmut (ö. 1031) bir Türkmen evine uğrar ve karşısına çıkan gençten bir tas su ister. Kılık kıyafetinden önemli birisi olduğunu anlayan genç: "Efendim, siz buyurun, oturun. Babam suya gitti, şimdi gelir" der. Ve biraz sonra içeriden bir tas su getirip Sultan Mahmut''a verir. Sultan, suyun yeni getirilmediğini anlar ve gence niye böyle bir şey yaptığını sorar. Genç: "Efendim, terliydiniz, hemen suyu getirseydim, soğuk su sizi hasta edebilirdi. Onun için biraz geciktirdim" der.

Sultan Mahmut, "Ayaz" isimli bu gencin zeki birisi olduğunu anlar ve alıp "saray"a götürür. Talim terbiyeden sonra Ayaz hızla yükselir ve Gazneli Mahmut''un veziri olur. Tabii ki rakipleri boş durmayacaktır.

Vezir Ayaz, sarayın bir köşesine mütevazı bir kulübe yaptırmış, her sabah oraya girer çıkarmış. Bunu fırsat bilen rakipleri "Hazinenin paralarını bu kulübeye taşıyor" diye Ayaz''ı Sultan''a şikâyet ederler. Bunun üzerine Sultan Mahmut bir sabah kulübenin arkasına saklanır ve Ayaz içeri girer girmez hemen peşinden o da girer. Bakar ki içeride eski yırtık bir elbise ve bir çift çarıktan başka bir şey yok.

Gazneli Mahmut, bu manzaranın hikmetini sorduğunda Vezir Ayaz''ın verdiği cevap şöyledir:

"Efendim, bunlar saraya ilk geldiğim günkü elbise ve çarığım. Ne oldum delisi olmamak için her sabah gelir bunları gözden geçirir, geçmişimi hatırlarım. Bunu yapmasaydım -Allah korusun- belki de geçmişimi unutur, kibir ve gurura kapılırdım."

Görüldüğü gibi insan durup dururken "Sultan Mahmut" yahut "Ayaz" olmuyor. Diğer bir ifade ile asırlar ötesinde hayır dua ile anılabilmek birtakım meziyetlere sahip olmayı gerektiriyor.

Keşke yöneticilerimiz koltuğa oturur oturmaz geçmişlerini unutarak ne oldum delisi olmasalar -şair Nevres''in çok güzel ifade ettiği üzere- kanat nasıl karıncanın zevaline işaretse, makam-mevki hırsının da insanı insanlığından çıkaracağını bilseler ne kadar iyi olurdu değil mi?

"Bâis-i nekbet olur merd-i harise izz ü câh//Nitekim bâl ü per esbâb-ı helâk-i mûrdur."

Velhasıl; makam-mevkiye aldanmamak gerekir. Dünya Sultan Süleyman''a bile kalmadı. Koltuk sarhoşu olup sağa sola tafra satmanın anlamı yok. Esas olan iyilik yapmak ve dürüst olmaktır. Unutmayalım ki iyiler övülür, kötülere sövülür.

ACZİMİN GİRYESİ:

Ne oldum deme

Şahlar, şeyhler bir makama oturunca adam oldum sanırlar,

Mahşerde  her   şey   eşitlenince   kendilerinden   utanırlar.

                                                                      (Li-müellifihî)