9 Mayıs Zafer Günü, Sovyetler Birliği’nin Nazi Almanyası’na karşı kazandığı zaferin anıldığı tarih olarak, başta Rusya olmak üzere eski Sovyet coğrafyasında kutlanan en önemli günlerden biri.
8 Mayıs 1945 tarihinde Almanya, II. Dünya Savaşı’nda Müttefik Devletlere kayıtsız ve şartsız teslim olduğunu duyurdu. Savaşı bitiren anlaşma Berlin saatiyle gece 23.01’de, Moskova saatiyle ise 9 Mayıs günü imzalandı. Bu nedenle Batı Avrupa ülkeleri 8 Mayıs’ı “Zafer Günü” olarak anarken, Sovyetler Birliği coğrafyasında 9 Mayıs’ı esas tarih olarak kabul edildi.
İLK KUTLAMA: 1945’İN SİMGESEL TÖRENİ
9 Mayıs 1945’te Sovyetler Birliği’nde ilk kutlamalar gerçekleşti. Stalin’in liderliğinde düzenlenen büyük merasim, o dönemde savaşın yıkıcı etkilerinden yeni çıkmaya çalışan Sovyet halkı için önemli bir moral kaynağı oldu.
İlk resmi askeri geçit töreni ise 24 Haziran 1945’te, Moskova Kızıl Meydan’da düzenlendi. Bu törene Sovyet mareşalleri Georgi Jukov ve Konstantin Rokossovski önderliğinde binlerce asker katıldı. Kutlamalarda Nazi Almanyası’ndan ele geçirilen bayraklar yere serilerek simgesel olarak ayaklar altına alındı.
ÖNEMLİ İSİMLER: JUKOV, STALİN VE ROKOSSOVSKİ
İlk törenlerin başlıca simge isimlerinden biri Mareşal Georgi Jukov’du. Berlin’in düşmesinde büyük rol oynayan Jukov, 1945’teki zafer geçidini yönetti. Dönemin Sovyet lideri Josef Stalin ise kutlamaların arka planındaki siyasi figür olarak dikkat çekti. Diğer önemli bir isim olan Konstantin Rokossovski, savaşın en kanlı cephelerinden biri olan Stalingrad’daki başarılarıyla biliniyordu. Bu liderler, Sovyet propagandasında savaşın kahramanları olarak lanse edildi.
KUTLAMALARIN ZAMAN İÇİNDEKİ DÖNÜŞÜMÜ
Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılmasının ardından, bazı eski Sovyet cumhuriyetlerinde 9 Mayıs resmî bayram olarak kutlanmaya devam etti. Ancak bazı ülkelerde bu kutlamalar farklı bir siyasi bağlamda ele alınmaya başlandı. Özellikle Litvanya, Letonya ve Estonya ile Gürcistan gibi devletlerde 9 Mayıs, Sovyet işgalini çağrıştırdığı düşünülerek resmi tatil olmaktan çıkartıldı. Buna karşın Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Ermenistan gibi ülkelerde ise halen törenlerle kutlanıyor.
ZAFER GÜNÜ’NÜN RUSYA İÇİN GÜNCEL ÖNEMİ
Rusya Federasyonu, 9 Mayıs Zafer Günü’nü devlet kimliğinin temel taşlarından biri olarak konumlandırıyor. 2000’li yıllardan itibaren Vladimir Putin döneminde bu günün sembolik ve siyasi önemi artırıldı. Her yıl Moskova Kızıl Meydan’da düzenlenen geniş katılımlı askeri geçit törenleri, ülkenin askeri gücünü gösteren bir vitrini andırıyor. Törende tanklar, savaş uçakları ve yeni nesil silah sistemleri sergileniyor. Aynı zamanda “Ölümsüz Alay” yürüyüşü adı verilen etkinlikle, halk savaşta yaşamını yitiren yakınlarının fotoğraflarını taşıyarak onların hatıralarını yaşatmaya çalışıyorlar.
“ÖLÜMSÜZ ALAY” GELENEĞİ
2011 yılında sivil bir inisiyatif olarak Sibirya’nın Tomsk şehrinde başlatılan “Ölümsüz Alay” yürüyüşü, kısa sürede Rusya genelinde yaygınlaştı. Bu yürüyüşlerde milyonlarca insan savaşta yer alan dedelerinin, büyükannelerinin ve diğer aile bireylerinin fotoğraflarını taşıyarak savaşın kolektif belleğini canlı tutmayı amaçlanıyor. Söz konusu merasim zamanla Rusya dışında Belarus, Kazakistan ve Moldova gibi ülkelerde de kabul gördü.
SİYASİ BOYUTLAR VE TARTIŞMALAR
Bazı ülkelerde 9 Mayıs’ın anlamı çeşitli tartışmalara konu oldu ve hâlen daha olmaya devam ediyor. Özellikle Ukrayna, 2015 yılında “9 Mayıs Zafer Günü”nün yerine 8 Mayıs’ı “Anma ve Uzlaşma Günü” ilan etti. Bu adım, Sovyet mirasıyla mesafeli bir duruşun işareti olarak yorumlandı. Benzer şekilde Baltık ülkeleri de 9 Mayıs’ı Sovyetler Birliği’nin yeniden işgaliyle eşdeğer gören bir tarih olarak kabul edilip uzaklaşıldı.
Avrupa’da 9 Mayıs krizi: Dostál’ın kararı tansiyonu yükseltti
HANGİ ÜLKELERDE KUTLANIYOR?
Bugün itibarıyla 9 Mayıs Zafer Günü’nün resmi tatil olarak kutlandığı ülkeler şunlar:
- Rusya: Devlet törenleri, askeri geçitler, havai fişek gösterileri ve Ölümsüz Alay yürüyüşleriyle anılır.
- Belarus: Sovyet sembollerine sahip çıkan ülkelerden biri olarak, benzer şekilde askeri törenler düzenlenir.
- Kazakistan: Savaş gazilerine madalya takdim edilir ve anma etkinlikleri yapılır.
- Kırgızistan, Tacikistan, Ermenistan: Resmi tatil olarak kabul edilir ve çeşitli törenlerle kutlanır.
- Moldova: Bazı bölgelerde kutlamalar yapılırken, ülke genelinde tartışmalı bir gün olmaya devam etmektedir.
- Türkmenistan: Son yıllarda daha sade anmalar yapılmaktadır.
Kazakistan Cumhurbaşkanı'nından Zafer Günü mesajı
MODERN ANLAMI VE TOPLUMSAL BELLEK
9 Mayıs sadece siyasi ya da askeri bir zaferin yıldönümü değil, aynı zamanda milyonlarca insanın hayatını kaybettiği bir savaşın anısını yaşatma günü olarak kabul görüyor. Eski Sovyet coğrafyasında birçok aile, savaşta yakınlarını kaybetmiş olmanın acısıyla bu tarihi içselleştirmiş hâlde. Savaşın yıkıcı sonuçları, 9 Mayıs’ı kişisel yas ve ulusal gururun kesiştiği bir gün hâline getirmiş durumda.
ORTAK BELLEĞİN KUTLAMASI MI, SİYASİ SEMBOL MÜ?
9 Mayıs Zafer Günü, bir yandan II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ve faşizme karşı kazanılan büyük mücadelenin anısı olarak kutlanırken, diğer yandan bazı ülkelerde Sovyet etkisinin sembolü olarak görülüyor. Rusya’da devletin ideolojik söylemiyle yeniden anlamlandırılan bu gün, eski Sovyet ülkelerinde farklı biçimlerde algılanıyor. Kimileri için birleştirici bir tarih olan 9 Mayıs, kimileri için ayrışmanın da simgesi olabiliyor.
Bu yönüyle 9 Mayıs Zafer Günü, tarihî zaferin ötesinde, halen süregelen kimlik, tarih ve hafıza tartışmalarının da merkezinde yer almaya devam ediyor.
