GSYH, 2018 yılının dördüncü çeyreğinden itibaren üç çeyrektir küçülüyor. 2019 Nisan-Haziran, ikinci çeyrek'te GSYH geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 1.5 oranında küçüldü.
Ekonomide küçülme üç çeyrektir devam ediyor. Bu sürece genel olarak depresyon da deniliyor. Ben küçülmeyi tercih ediyorum.
1. Bir ekonomide gelir artışı, fert başına büyüme ile ölçülür. Türkiye de ortalama nüfus artış hızı yüzde 1.2 dir. Bu durumda fert başına GSYH ikinci çeyrekte yaklaşık yüzde 2.5 oranında küçülmüş oluyor.
2. 2018 yılının ikinci çeyreğinde 207,2 milyar dolar olan GSYH , 2019 yılının ikinci çeyreğinde 174,6 milyar dolara geriledi. Yani dolar cinsinden yüzde 15.7 oranında küçüldü. Elbette dolar kuru arttığı için GSYH dolar cinsinden daha fazla küçülmüş oldu. Ancak uluslar arası mukayeselerde ve G-20 gibi kuruluşlar dolar kurunun artmasına bakmıyorlar… Cari kurdan GSYH büyüklüğüne bakıyorlar.
3. Üç çeyrektir GSYH küçülüyor, fakat yatırımlar dört çeyrektir daralıyor. Dahası 2019 ikinci çeyreğinde yatırımlar bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 22.8 oranında daraldı. (Aşağıdaki tablo )
Yatırımların daralması, potansiyel üretimi ve büyümeyi de negatif etkiliyor. Daha önemlisi yatırımlarda bu oranda yüksek düşüş, işsizliğin de daha çok artacağını gösteriyor.
4. İkinci Çeyrekte Sektörler içinde en fazla küçülme, eksi yüzde 12.7 oranıyla inşaat sektöründe oldu. Yüzde 12.7 küçülme kriz boyutunda bir küçülmedir. İşsizliğin artmasında inşaat sektöründeki küçülmenin etkisi yüksek oldu.
Ekonomik olarak inşaat sektöründe yanlış planlama ve politika bu gün yaşamakta olduğumuz depresyonun baş sorumlusudur.
Siyasi iktidar inşaat sektörünün kısa vadeli canlandırıcı cazibesine kapılarak büyüme stratejisinde en büyük hatayı yapmıştır.
Sektörler içinde yalnızca tarım sektöründe yüzde 3.4 oranında büyüme oldu. Dolayısıyla tarım sektörü ekonomide daha da fazla küçülmeyi engelledi,
Büyüme oranları tahmin yoluyla oluyor. Ancak TÜİK büyüme tahmini verilerinin bir bölümünü doğrudan derlemekte, bir bölümünü de devlet kayıtlarından, söz gelimi vergi beyanları gibi çıkarmaktadır. Tarım sektörü için kayıtlı veri sınırlıdır. Bunun için tarımda büyüme daha sık revize edilir. Yanlışa müsaittir.
5. İkinci Çeyrekte özel tüketim harcamaları önceki çeyreklere göre daha az yüzde 1.1 oranında daraldı. Devletin tüketim harcamalarında ise yüzde 3.3 oranında büyüme oldu.
Özel tüketim harcamalarında daralma uzun sürmüyor. Çünkü bazı ihtiyaçlar uzun süre ertelenemiyor. Gelir azalsa da servetten veya borçlanarak tüketici ihtiyaçlarını karşılıyor. Bu tür ekonomiyi canlandıran faktörlere iç dinamikler deniliyor.
6. Üretici-Tüketici, hepimizi etkileyen bu küçülmenin temel nedeni güven sorunudur. Güven sorununa ise; 15 temmuz darbe girişimi, ardından gelen olağanüstü hal, ardından gelen başkanlık sistemi, demokrasi ve hukukun üstünlüğünde geri düşmemiz sebep oldu.
Küçülmenin ekonomik alanda ortaya çıkardığı sonuçlar;
İşsizliğin artması, dış borçlarda riskin yükselmesi, inşaat sektörünün krize girmesi, konkordatoya giden firmaların artması takibe düşen kredilerin yükselmesi ve kronik enflasyonun artmasıdır.
Nasıl düzelir? Demokrasi ve hukuk düzeninde on yıl öncesine dönersek devlet yeniden kurumsal yapıya kavuşursa, planlama yapılırsa, yeniden büyüme yaşarız. Bunlar yapılmadığı takdirde düşük büyüme olabilir fakat devam edemez.
