Küreselleşme sürecinde, gelişmekte olan ülkelerde gelir dağılımı bozuldu, ülke içinde bir kısım halk yoksullaştı ve çoğunda da cari açık arttı.

Cari açık sürdürülemez...

Gelişmekte olan ülkelerde bozulan gelir dağlımı istikrar programları ile düzelebilir. Ama bir ülke yatırım ve teknoloji malı ithalatı dışında bir nedenle cari açık vermişse, telafisi yoktur. Zira cari açık, bugün borçla finanse dilmişse yarın, doğrudan kaynak kaybı demektir.

Bir ülke eğer, yatırım malı ve teknoloji ithal etmek için cari açık veriyorsa, zaten bir süre sonra bu açık cari fazlaya dönüşür. Ama eğer ara malı ve tüketim malı için cari açık veriyorsa, cari açıkla büyüme sürdürülemez. Zira bu durumda cari açık yoluyla ülkeden kaynak çıkışı olur. Potansiyel büyüme sağlanamaz.

Cari açığa neden olan ithalatın finansmanı önceden; ya doğrudan yabancı yatırım sermayesi ile veya dış borçlanmayla yapılır. Genel olarak, iç politika, hukuk ve demokrasi zaafı nedeni ile gelişmekte olan ülkelerde yabancı sermaye uzun süre kalmıyor. Cari açık dış borçla finanse ediliyor.

Türkiye 2003 yılından 2022 yılına kadar 2019 yılı dışında, sürekli cari açık verdi. 2022 sonunda cari açığın GSYH''daki payı yüzde 6 dolayındadır.

Kaynak: Trading Economics

Türkiye''de 2022 yılı Ocak-Ekim döneminde 10 ayda cari açık 38,2 milyar dolar oldu. Cari açığın yüzde 55''i yani 21 milyar dolarlık kısmı, kaynağı belli olmayan net hata ve noksan kalemi ile kapatıldı. Bu para girişi, cari açığın finansmanı için bir çözümdür ve fakat Türkiye''nin kırılgan ilan edilmesinin de başta gelen nedenlerinden birisidir. Dahası net hata ve noksanla cari açığın finansmanı sürdürülemez. Çünkü bu döviz girişinde bu kadar hata muhasebe zaaflarından oluşmaz. Belli ki kayıtsız girişler var. Bu girişler yeraltı ekonomisi yoluyla da olabilir. Zaten uluslararası platformlarda Türkiye''de uyuşturucu ticaretinin arttığı vurgulanıyor. Net hata ve noksan kaleminin bu kadar yüksek olması bu olasılığı artırıyor. Kaldı ki, yarın bu giriş kadar çıkışta olabilir.

Cari açıkta bir diğer sorun; Türkiye''nin dış ticaret politikasının olmamasıdır.

Söz gelimi 2022 yılı Rusya''ya karşı olan dış ticaret açığı Türkiye''nin bir yıllık turizm gelirinden daha fazla, 51 milyar dolardır. Yine 2022 yılında Çin''e karşı olan bir yıllık dış ticaret açığı da 38,5 milyar dolardır.

Çin''den yapılan ithalat içinde yatırım malı ve teknoloji ithalatı çok düşüktür.

Dış açığımız devam edecek. Çünkü dış ticaret hadleri de aleyhte gelişti.

TÜİK, 2015 baz yılı birim değer endeksine göre; 2015 yılında 100 dolara ihraç ettiğimiz bir malı 2022 Ekim ayında 107,1 dolara ihraç ediyoruz. 2015 yılında 100 dolara ithal ettiğimiz bir malı da 143,9 dolara ithal ediyoruz.

Öte yandan; Bir ülke dış borç stokunu sürekli artıramaz. Özellikle cari açık nedeniyle borç ödeme kapasitesi düşük olan ülkelerde, dış borç temerrüt riski doğar.

Dış basın ve uluslararası kuruluşlar; Türkiye''de dış borçlarda risk olduğunu yazıyor, söylüyor.

*Almanya''da yayımlanan "Global Debt Monitor 2022" Asya, Afrika, Latin Amerika ve Doğu Avrupa''da 135 ülkenin borçlarının kritik (kriz sınırına çok yakın) bir düzeyde olduğunu yazdı. 39 ülkede durum çok kritik olduğunu belirtti. Türkiye de söz konusu ölçütlere göre kritik ülkeler arasında yer alıyor.

*Bu sene Mart ayında Dünya Bankası internet sayfasında bir analiz "gelişmekte olan ülkelerin borç krizleri dalgasına" karşı uyardı.

·*Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşu Fitch''in Banka Notlarından Sorumlu yetkilisi, Ekim 2022 ayında, EMEA (Avrupa, Orta Doğu ve Afrika) bölgesi ve BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu-Azerbaycan, Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Rusya ve Tacikistan) ülkelerinde kur riskinin kırılganlığı artırdığını açıklamıştı.

*Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı''nın (UNDP) düşük ve orta gelirli 120 ekonominin borç kırılganlık göstergelerini inceleyerek hazırladığı bir rapor, 19''u çok kritik düzeyde olmak üzere 72 ekonominin temerrüt riski açısından ''kırılgan'' olduğunu ifade ediyor. Türkiye listede yüksek spekülatif 5 ülke içinde yar alıyor.

Özet olarak Türkiye''nin dış borç temerrüt riskini artıran gelişmeler;

*Üretimde ithalat girdi bağımlılığı yüksektir.

*Türkiye cari sürekli cari açık veriyor ve dış borçla finanse ediyor. Dış borç maliyetleri (CDS artı faiz) yüksektir.

*Bir yıl içinde çevirmesi gereken kısa vadeli dış borç stoku 186 milyar dolar. Ayrıca 2023 cari açık beklentisi 50 milyar dolardır.

*MB rezervleri eksidedir.

*Türkiye''ye yabancı sermaye gelmiyor, mevcut olanlar da çıkıyor. Dahası yerli sermaye de çıkıyor.

(Yarın devam edecek.)