Ekümeniklik meselesi ikide bir alevlendiriliyor. En son Fener Rum Patriği Dimitri Bartholomeos İsviçre’de Ukrayna konferansına “ekümenik” sıfatıyla katılıyor ve bildiriye de imza atıyor. (Buradaki maksada sonra geleceğim.)
Ne zaman “patrik” ve “ekümenik” yan yana gelse tartışma çıkar.
2022’de Fener Rum Patriği Dimitri Bartholomeos Trabzon’a geliyor. Sümela Manastırı’nda dokuzuncusu düzenlenecek ayini yönetecek. Trabzon Havalimanı’nda çiçeklerle karşılanıyor. Arkasında “Ekümenik Patrik Bartholomeos” yazan Trabzonspor forması ile bordo-mavi atkı ve çiçek hediye ediliyor.
Sümela Manastırı, bu ilçeye yakın bir dağ yamacında. Bir tarihte ben de bu yamaca çıkmıştım. Bu manastırı Rumlar çok önemsiyorlar. Aslında Rumları hatırlatacak ne bulurlarsa, kutsuyorlar. Bunun ileriye dönük gayesi olmadığını kimse söyleyemez.
Birinci Dünya Savaşı’nda yenilginin hemen ardından Pontusçuluk birden nasıl diriltilmek istendi? Samsun-Havza’dan itibaren Trabzon’u ve daha ötesini içine alan bir alanda Pontus Devleti kurma hayali hep diri tutulmuştur. Hâliyle Fener Rum Patriği Dimitri Bartholomeos öne çıkıyor.
Fatih Sultan Mehmet, Rum patriğini “milletin başı” göstermişti ya... Bartholomeos’a hiç kızmayalım. O kendi ideali içinde yol arıyor. Nerede kavşak buluyor harekete geçiyor.
Tarihin de ince ayarları var. Roma ve Konstantinopolis büyük çekişme içindedir.
“Türk tehlikesi”ni fırsat bilen Roma Katolik kilisesinin emeli Konstantinopolis kilisesini kendisi içinde eritmek. Son Bizans imparatoru XI. Konstantinos’ün “İmdat!” çığlığını fırsat bildi. Roma’dan gelen Kardinal Isidoros, patrikhaneyi hiç umursamadan 12 Aralık 1452 günü Ayasofya’da Katolik usullerine göre bir ayin düzenliyor ve patrikhanenin Roma kilisesine katıldığını açıklıyor. Ortodoks Patrik II. Anastosios çok kızıyor ve istifa ediyor.
İstanbul 29 Mayıs 1453 alındığında patrikhane başsızdı.
Bu ayrıntıyı niye yazdım?
Fatih Sultan Mehmet Roma Katoliklerinin emrivakisini fırsata çeviriyor. Katoliklere çok kızan II. Anastosios yine patrik seçilmesini sağlıyor. İstese, patrikhaneyi de yok sayar, papazlarla idare edin, diyebilirdi. Roma’ya karşı İstanbul Patrikhanesi’ne fırsat verilmesi siyasî manevradır.
Fatih, ayrıca patriğe “dinî ve medenî haklar tanıyan bir ferman” verdiği gibi, patriği vezirle eşit görüyordu.
Geçmişte Bartholomeos’la birkaç defa konuştum. Birinde uzun bir röportajım var. Onun bana anlattıklarını sonra vereceğim.
Rumların bir emelleri daha var... 1971’de kapanan Heybeliada’daki ruhban okulunun açılması. Bu ruhban okulu ölümüne bir emel desem yeridir. Bir görüşmemizde Bartholomeos’a bu ruhban okulunu görmek istediğimi söyledim. Bir satırlık izin kağıdını kendi yazıp verdi. Okulu, eskimiş, yıpranmış olmakla beraber, açılmayı bekler hâlde, sıralar, kara tahtalar yerinde bulmuştum.
***
Asıl meseleye gelelim. Bartholomeos, 15-16 Haziran tarihlerinde İsviçre’de düzenlenen Ukrayna Barış Zirvesi’ne neden “devlet yetkilisi” gibi katılıyor? Üstelik ortak bildiriyi de imzalıyor.
Bizim Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında, gelişmelerin kendi inisiyatifleri dışında olduğu anlaşılıyor. Zirvenin organizatörleri İsviçre ve Ukrayna’dan izahat isteneceği söylendiğine göre gelişmelerin hepsi doğru.
Burada üzerinde durulmayan asıl mesele Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açması ve Rusya Patrikliği ile Fener’in cihanşümul olma meselesinde karşı karşıya gelmeleri. Fener Rum Patrikliği Ukrayna Patrikliği’ni kendi himayesinde görüyor. İsviçre’ye davetin asıl maksadı bu. “Din” üzeninden de yürünerek Rusya’nın köşeye sıkıştırılması.
Hatırlatalım... Daha önce biz de yazmıştık. Ukrayna Ortodoks Kilisesi 2018’de Moskova Patrikhanesi’den ayrılıyor. Ayıran da bizim patrikhane.
Bartholomeos Kiev’e gidiyor. o zamanki Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko ile 17 Aralık 2018’de bir araya geliyor, Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin Moskova Patrikhanesi'nden ayrılmasıyla ilgili iş birliği anlaşmasını imzalıyor. Bu imza seremonisi bizdeki patrikhanenin dışarıda “devlet içinde devlet” görüldüğünü de gösteriyor.
Bartholomeos’un ekümeniklik meselesinde bana anlattıklarına geleceğim. Yarın.
