Sosyal güvenlik yasası değişiyor, beklenenler yok, beklenmeyenler var

Şüphesiz yasalar yapılırken en önde gelen kıstaslardan biri sorunları çözmesi, taleplere yanıt vermesidir. Aksi hâlde bir tarafta milletin istekleri kalır bir tarafta da sorunlar kalır. 2024 yılının sonuna yaklaşırken birçok beklentinin önümüzdeki yıla kaldığını söylemek hatalı olmayacak.

Çalışma dünyasının beklentileri neler?

25 Kasım 2024 tarihinde sosyal güvenlik yasalarında değişiklik yapılmasına ilişkin kanun teklifi verildi. En acil beklenti; 2025 yılında emekli olacakların emekli aylıklarında yaşanacak olan %30-35 düşüşün engellenmesi idi. Ancak kanun teklifinde konuya ilişkin bir düzenleme bulunmuyor. 2024 yılında emekliliğe başvurabilecek sigortalı şayet 2025 yılında başvuru yaparsa; bağlanacak aylığı %30-35 daha düşük olacak 2024 yılına göre. Yüzbinlerce sigortalı çalışma hayatında kalıp prim ödemeyi sürdürebilecek iken; 2024 yılında emekli olmak zorunda kalacak. Onların dışında 2025 yılından sonra emeklilik koşullarını sağlayanların da aylıkları düşük hesaplanacak. Diğer tarafta işverenlerin bütçelerini ödemeleri gereken kıdem tazminatı yükü ve iş gücünde yaşanacak boşluk bekliyor. Hazine ise sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmaya devam edecek yeni emeklilerin aylık yükü ile ileride karşılaşacağına daha erken karşılaşacak.

Diğer yanda Bağ-Kur’lular seçim öncesi aldıkları sözü unutmuş değiller. SSK’lılar ile emeklilik koşullarının eşitlenecekti. Bir yanda 4/a (SSK) sigortalılarının 5.000 - 5.975 günle emekli olabilmeleri dururken diğer yanda 4/b (Bağ-Kur) sigortalıları 9.000 günü sayıyor. Öte yandan ev hanımlarına isteğe bağlı sigorta priminde 1/3 indirimi (teşviki) hayata geçmedi. Yine annelere emeklilikte sağlanacağı söylenilen kolaylık için yasa çalışması bekleniyor. Genel sağlık sigortalılarına giden icralar, Bağ-Kur tescil mağdurları, staj mağdurları, kademeli emeklilik talepleri… Liste uzayıp gidiyor.

Kanun teklifinde neler geliyor?

5 puan işveren teşviki 4 puana iniyor

Türkiye’de uygulanan en yaygın teşvik uygulaması nedir diye sorduğumuzda karşımıza işveren priminden düşülen 5 puan indirim çıkacaktır. Neredeyse sigortalı çalıştıran tüm işyerleri istisnalar hariç 5 puan indirim kapsamındadır. 2008 yılından bu yana kesintisiz uygulanan indirimde değişikliğe gidiliyor. Yeni düzenlemenin teşvik tutarlarının düşürülmesi yönlü politikanın bir sonucu olduğunu görüyoruz. Sektörlerin kayıt dışılığa eğilimine göre; 5 puanlık teşvikin kademeli olarak azaltılması, kaldırılması ya da olduğu gibi bırakılması yönünde farklı düzenlemelerin değerlendirildiği anlaşılmaktadır. Hedef kamu harcamalarında tasarruf ancak dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan da olmak var. Dilim dilim teşvikleri azaltırken, dilim dilim ödenmeyen primlerin de artmasına neden olunabilir. Yine neredeyse kültürel bir soruna dönüşen kayıt dışılığın artmasına da. Zira işveren tarafında da primleri ödemediğinde karşılaşacağı maliyet ile sermaye olarak kullandığında elde edecekleri tartılıyor.

4/a (SSK) kapsamında çalışan sigortalılara ait malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinde; işveren hissesinin beş puanlık kısmı Hazine indirimi olarak düşülmektedir. Bu durumda yüzde 20,75 yerine yüzde 15,75 oranında prim alınmaktadır. Hâlen asgari ücretli bir çalışan için 5 puan indirimden dolayı aylık 1.000,13 TL işveren maliyeti düşmektedir. İmalat sektörü hariç Hazine indiriminin 4 puana düşürülmesi durumunda 2024 yılı için işveren maliyet tablosu:

2025 yılında asgari ücrete gelecek artış ile maliyet daha da artacaktır.

Genel Sağlık Sigortası prim borçları siliniyor

Genel sağlık sigortasına 1/1/2015 öncesine ait olup ödenmemiş primler ve primlere ait gecikme cezası ve gecikme zammı gibi alacakların tamamı düzenlemenin yasalaşması ile affa uğrayacaktır. Diğer taraftan Resmî Gazetede yasa yayımlanıncaya kadar 1/1/2015 öncesine ait prim ve gecikme zammı ile cezasını ödemiş olanlara iade veya kalan borçlarından mahsup yapılmayacaktır. Öte yandan son zamanlarda genel sağlık sigortası prim borçlarından dolayı gönderilen ödeme emirlerine ilişkin süreç devam edecektir. Şayet gönderilen ödeme emrinde yer alan borç dönemi içinde 1/1/2015 öncesi döneme ait borçlar var ise teklifin yasalaşması sonrasında silineceğinin bilinmesinde yarar bulunmaktadır. Ancak borçlu GSS’li hâlâ 2015 sonrası prim borçlarından dolayı icra kıskacında kalmaya devam edecekler.

Engelli emekliliğine yeni düzenleme geliyor. Neler değişiyor? Yeni engelli emeklilik tablosu nasıl olacak?

2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın SGK tarafından yürütülmesine ilişkin düzenleme hazırlanmıştır. Öncesinde Hazine ve Maliye Bakanlığınca vergi indirim işlemleri yürütülüyordu. Yeni durumda işlemler, Sosyal Güvenlik Kurumunda çatısı altında yürütülecektir. Vergi indirimine göre emeklilik sona ererken; çalışma gücü kaybına göre emeklilik koşulları belirlenecektir.

31/12/2008 (dâhil) tarihinden önce başlayan 4/a (SSK) sigortalılarının çalışma gücü kayıp oranı;

*%40 ile %49 arasında olanların 18 yıl sigortalılık süresi ve 4.100 gün

*%50 ila %59 arasında olanların ise 16 yıl sigortalılık süresi ve 3.700 gün

Şartlarını sağlamalarıyla yaşlılık aylığına başvurabileceklerdir.

Kanun teklifinin yasalaşması durumunda engelli emeklilik tablosu