‘Türk Karikatüründe Yahudiler’

Rıfat N. Bali yine bizi şaşırttı. Yine farklı çalışmaya imza attı: “Türk Karikatüründe Yahudiler (1941-1945)” kitabını yayınladı. (Libra Kitap, 290 s.)

Yahudileri biliyoruz. Hele şu zamanda! Her gün Yahudilerden bahsediliyor. Gün geçmiyor ki, “Yahudiler”i yazmayalım.

Yahudileri siyasî kimliğin dışında ne kadar tanıyoruz? Menfî veya müspet Türk edebiyatına, Türk diline, Türk sanatına, Türk fikriyatına neler kattılar?

Bu ayrıntılara girmeyecek, Yahudilerin nasıl anlaşıldıklarının, nasıl bir imaj bıraktıklarının sadece “mizah” yönü üzerinde duracağız.

Elimizdeki kitap Rıfat N. Bali’nin “Türk Karikatüründe Yahudiler (1941-1945)” başlıklı derlemesi. “İçindekiler”e bakacağız:

-Azınlıkların Medyada “Gündem” Olmaları

-Akademya ve Azınlıklar

-“Yahudi” Konulu Karikatürlerle İlgili Çalışmalar

-Hiciv Âleminde “Salamon” Tipi

-Mustafa Duman’ın Yazısı ve İzel Rozental’in Yayınlanmayan İtirazı

-Karikatürlerde “Salamon” Tipi

-Yirmi Kur’a Nafia Askerleri ve Varlık Vergisi Kanunu Hakkında İzahat

-Karikatüristlerin Kısa Özgeçmişleri

***

Kitapta Laurent -Oliver Mallet’in “Karikatür Dergisinde Yahudilerle İlgili Karikatürler (1936-1948)”, İzel Rozental’ın “Türk Karikatüründe Yahudi İmajı” başlıklı makaleleri de veriliyor. Ayrıca 1941, 1942, 1943, 1944, 1945 yıllarında çizilmiş karikatür örnekleri yer alıyor.

***

Rıfat N. Bali “Türk Karikatüründe Yahudiler (1941-1945)”in “Önsöz”üne bir tarizle giriyor:

“Cumhuriyet döneminin siyasi tarihini veya Tek Parti döneminde azınlıkların maruz kaldıkları, "Vatandaş Türkçe konuş" sloganıyla tarihe geçen Türkleşme baskıları ve diğer ayrımcı hadiseleri konu eden araştırma kitaplarında karikatürlerin yer almaları artık sık sık rastlanan bir durum. Bunun sebebi de ister fotoğraf, ister karikatür olsun görsel bir malzemenin onlarca paragraf yazıdan daha etkili olmasıdır. Fotoğraf, olayı belgelendi­ren ve izaha gerek duymayan bir tanıklıktır. Karikatür ise olayın alaycı çizgilerle yansıtılmasıdır.”

Rıfat N. Bali dokunaklı sözlerine devam ederken: “Karikatür de en az fotoğraf kadar bir belge önemi taşır zira dönemin havasını ve toplumun büyük bir çoğunluğunun ister olumlu, ister olumsuz olsun hicvedilen kişilere ve/veya olaylara karşı hissiyatını yansıtır.” der ve kitabında yer alan karikatürlerin zaman dilimine açıklama getirir:

“Bu kitapta yer alan karikatürler 1941-1945 yılları arasında İstanbul'da yayınlanan mizah dergileri ile kimi gazetelerde yer alan ve "Yahudi'yi konu eden karikatürlerdir. 1941- 1945 zaman dilimini seçmemdeki sebep azınlıkları etkileyen ve birbiri peşi sıra meydana gelen iki olayın bu yıllarda cereyan etmiş olmasıdır. Bunlardan ilki Mayıs 1941-Temmuz 1942 tarihleri arasında gayrimüslim erkeklerin silah altına alınıp Nafıa taburlarında çalıştırılması, ikincisi ise Kasım 1942'de kabul edilen ve Mart 1944'te yürürlükten kaldırılan Varlık Vergisi Kanunu’dur.”

Rıfat N. Bali bu bilgileri verdikten sonra 1924-1940 döneminin karikatürleri için ayrı kitap yayınlayacağını belirtir.

Rıfat N. Bali, o dönemde, “Yahudiler”in Türk toplumunda nasıl görüldüğünü, karikatürler üzerinden dokunaklı sözlerle açıklar:

-Karikatürlerin tamamının ortak özellikleri Türk toplumunda Yahudiler hakkında mevcut tüm menfi peşin yargıların abartılı çizgilerle canlandırılmış olmalarıdır.

-Yahudi hasistir, cimridir, sadece kendi menfaatlerini gözetir, "Türkiye'nin dertleri" ile dertlenmez, yüzyıllar boyunca konuştuğu Yahudi İspanyolcasının (Ladino) etkisiyle Türkçeyi çok belirgin ve kötü bir şiveyle konuşur.

-Yahudi aynı zamanda pistir, sudan korkar ve yıkanmaz. Çizgi olarak kanca burunlu, kalın dudaklı, göbekli, kelli ferli bir tüccardır.

-Tüccarı simgeleyen kari­katürlerde Yahudi figürü Davud yıldızı ile resmedilir.

-Yaz aylarında Adalar'da keyif ça­tar. İstanbul ile Adalar arasında mekik dokuyan vapurlar İspanyolca konuşan Yahudiler ile dolar taşar.

-Günlük meşgalesi, borsayı takip etmek, azami derecede kâr edebilmek, başka bir deyimle vurgun vurmak, bunun için de türlü çeşitli hilelere ve dalaveralara başvurmaktır.

-Hayır kurumlarına (Kızılay, Çocuk Esirgeme) veya do­ğal felaketlerde (deprem) açılan bağış kampanyalarına bağış yapmaktan kaçınmak veya istemeye istemeye, elleri titreyerek bağış yapmasıdır.

-1941 ila 1945 yılına ait karikatürlere hâkim motifler ihtikâr yani istifçilik, karaborsacılık ve vurgunculuk vurma motifleridir.

***

Şu zamanda el altında bulunduracağımız farklı bir çalışma.

Kitapta yer alan karikatürlerden örnekler: